Pomnikowe źródła w gminie Wojsławice (pow. chełmski, lubelskie).

Zgodnie z Ustawą o Ochronie Przyrody z 2004 r. ochroną pomnikową można obejmować również źródła (obok innych tworów przyrody nieożywionej, takich jak: wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie). W skali kraju najwięcej pomnikowych źródeł znajduje się na terenach wyżynnych województwa małopolskiego, lubelskiego i świętokrzyskiego. Pierwszy artykuł na tym blogu o ustawowo chronionych źródłach (wprawdzie pisałem o „Romanowskich Źródłach„, ale to wywierzysko krasowe) poświęcę gminie Wojsławice (pow. chełmski, lubelskie). Tutejsze krynice nierzadko wypływają z licznych w tym regionie wąwozów (zwanych tu debrami),  tworzących niepowtarzalny krajobraz. Poznawanie tutejszych źródeł najlepiej rozpocząć w miejscowości Stary Majdan. W centrum wsi (Góra Łosiów), niedaleko szosy, znajduje się początek/koniec okrężnej ścieżki dydaktycznej. Na kolorowej tablicy odnajdziemy mapę z naniesionymi lokalizacjami pozostałych źródeł, pomników przyrody ożywionej oraz zabytków architektury.

Pierwszym punktem na trasie jest jest wybijające ze zbocza źródło. Stary Majdan to miejsce zamieszkania Jakuba Wędrowycza – fikcyjnej postaci, głównego bohatera opowiadań Andrzeja Pilipiuka – egzorcysty amatora, pijaka i bimbrownika. Być może tutejszy zdrój skalał swoją skacowaną gębą lub używał wody do pędzenia samogonu.

Ok. 2,4 km od tego miejsca w linii prostej w kierunku wschodnim znajduje się jedno z dwóch źródeł w gminie Wojsławice o statusie pomnika przyrody. Nisza źródłowa  o powierzchni 1,5 ara leży w śródpolnym wąwozie, na gruntach administracyjnie należących do wsi Wojsławice.

GPS N 50°54′26.1″ , E 23°31′36.1″

Kilka metrów od wypływu wody stoi podniszczona tablica.

Woda wypływa z kilku wysięków, dno niszy pokrywa kamienny rumosz.

Poniżej niszy ustawiono betonowy krąg ułatwiający pozyskiwanie wody. Dalej woda pojedynczą strugą płynie dnem wąwozu w kierunku wschodnim, później północno – wschodnim, przecina ulicę Grabowiecką w Wojsławicach i wpada do strumienia, którego źródła – chronione jako drugi pomnik przyrody – zlokalizowane są w miejscowości Nowy Majdan. Teren źródliskowy o powierzchni 0,64 ha znajduje się w wąwozie, na północnym stoku wzniesienia o nazwie Zamczysko.

GPS N 50°53′39″ , E 23°33′36″

Woda wypływa z siedmiu obfitych źródeł oraz kilku mniejszych wysięków.

Strumień wypływający z wąwozu płynie wzdłuż gruntowej drogi prowadzącej do budynku nr 9 (tu za sprawą bobrów rozlewa się) i szosy. W dalszym biegu toczy swe wody wzdłuż ul. Grabowieckiej i 300 m przed cmentarzem w Wojsławicach wpada do Wojsławki.

Przy źródle o nazwie „Ponikło” w Rozięcinie utworzono miejsce piknikowe.

Nisza źródłowa znajduje się również przy Gospodarstwie Agroturystycznym „Agro – pszczoła”, Wojsławice, ul. Grabowiecka 113.

Dąb „Zygmunt” w Kumowie Majorackim (gm. Leśniowice, lubelskie).

Różne bywają losy pomników przyrody po ustanowieniu jego prawnej ochrony. Nierzadko pozostają one nieznane, bez pielęgnacji i jakiegokolwiek oznakowania. Cel powołania takiego pomnika przyrody jako podmiotu o wyjątkowym walorze przyrodniczym, naukowym czy dydaktycznym zostaje wtedy zaprzepaszczony. Pozytywnym przeciwieństwem takiej sytuacji jest promowanie pomników przyrody jako lokalnych atrakcji turystycznych. Aby ułatwić zwiedzającym dotarcie do nich, niezbędne jest ustawianie drogowskazów, wytyczanie szlaków lub ścieżek dydaktycznych do chronionych obiektów o trudnych do odnalezienia lokalizacjach, a w uzupełnieniu ustawianie przy nich tablic o treści edukacyjnej. Przykładem takich pożądanych działań jest pomnikowy dąb o nazwie „Zygmunt”, rosnący na skraju lasu w miejscowości Kumów Majoracki (gmina Leśniowice, powiat chełmski, lubelskie). Jadąc drogą od Chełma do Wojsławic na głównym skrzyżowaniu w Kumowie Majorackim zobaczymy taki drogowskaz.

Wprawdzie literki są trochę za małe by jadąc z dozwoloną prędkością w całości odczytać tekst, ale po dokładnym przyjrzeniu się, zostajemy poinformowani o istnieniu w pobliżu pomnika przyrody.

Skręcamy w prawo i po 400 m możemy podziwiać rosnący na skraju lasu (oddz. 154b) pomnik przyrody – dąb szypułkowy o nazwie „Zygmunt”.

GPS N 51°00′45.34″ , E 23°31′38.59″

Pień dębu otoczono drewnianym płotem a obok niego ustawiono dwie kolorowe tablice – pierwsza opisuje pomnikowy dąb, druga legendę związana z jego imieniem.

„Zygmunt” mierzy w obwodzie 409 cm, wysokość drzewa 25 m. Korona tego dębu o rzucie 16 m jest w miarę regularna, ale mało rozłożysta. Dąb objęty ochroną pomnikową od 15 grudnia 1986 r.

Od strony północnej na pniu widoczny jest powierzchniowy ubytek sięgający od ziemi do wysokości ok. 1,5 m.

Dąb „Zygmunt” to znakomity przykład promowania pomnika przyrody jako lokalnej atrakcji gminy Leśniowice. Chociaż opisywany egzemplarz nie wyróżnia się szczególnie pod względem rozmiarów, to ustawiono kierujący do niego drogowskaz, samo drzewo zabezpieczono płotem i prawidłowo oznakowano, a ustawione tablice dostarczają komplet informacji na temat tego pomnikowego okazu. Gratulacje!