Mioceńskie wapienie na zboczu Lasowej Góry (gm. Tereszpol, lubelskie).

16 mln lat temu (środkowy miocen) południową część Roztocza zalały wody Paratetydy – płytkiego i ciepłego morza. Początkowo na dnie tego morza osadzały się piaski, w późniejszym okresie (14- 13 mln lat temu) w przybrzeżnych strefach nastąpił bujny rozwój raf. Z nagromadzonych szkieletów wapiennych powstały wapienie rafowe obfitujące w skorupy ślimaków i małży, z obumarłych koloni krasnorostów z rodziny Lithotamnium powstały wapienie litotamniowe. W górnym miocenie (11 mln lat temu) morze wycofało się z obszaru Roztocza, a ruchy górotwórcze wydźwignęły ten obszar. Następnie intensywna erozja doprowadziła do powstania powierzchni zrównań. Poszerzanie się spękań na linii uskoków tektonicznych oraz tworząca się sieć głębokich dolin rzecznych przyczyniła się do powstania charakterystycznych dla strefy krawędziowej Roztocza „gór – świadków” – wzniesień ostańcowych o płaskich wierzchołkach i stromych stokach. Przykładem takiego wzgórza jest Lasowa Góra (324 m n.p.m.), zlokalizowana w sąsiedztwie Tereszpola (pow. biłgorajski, lubelskie). Szczytowe partie wzniesienia zbudowane są z wapieni rafowych charakteryzujących się dużą porowatością i siecią spękań ułatwiających przenikanie wody. Procesy krasowe oraz lód powodował fragmentację pokrywy wapiennej na mniejsze bloki, które osuwały się na stromych stokach.  W rezultacie na północnym i północno – zachodnim zboczu Lasowej Góry spotykane są liczne różnej wielkości bloki wapieni mioceńskich, które jako obrywy pochodzą z okolic szczytu, a obecnie znajdują się dużo niżej. Najokazalsza skałka chroniona jako pomnik przyrody nieożywionej leży na zboczu, pod okazałą czereśnią. Czereśnia i tablica stojąca obok widoczna jest z drogi Tereszpol – Szozdy (po prawej, wschodniej stronie).

GPS N 50°34’07.5″ , E 22°55’55.9″

Tereszpol - pomnikowa skałka pod czereśnią

Wysokość skałki to 2,5 m, długość ok. 4 m, objęta jest ochroną pomnikową od 1963 r. Obiekt schowany jest między krzewami, ponadto zarasta mchem. Stojąca obok tablica właściwie jest nieczytelna, obecnie stanowi tylko punkt orientacyjny.

Mniejsze odłamki skalne leżą porozrzucane na zboczu, niektóre schowane są w gęstwinie krzewów.

W rejestrze pomników przyrody województwa lubelskiego figurują jeszcze dwa skupiska wapiennych skałek na zboczu Lasowej Góry, obydwa o powierzchni 0,1 ha. Znajdują się bliżej wierzchołka, schowane w zagajniku.

Imponujące skałki z mioceńskich wapieni o nazwie „Piekiełko” znajdują się na wzgórzu Kamień k. Stanisławowa (gm. Józefów, pow. biłgorajski). Więcej o nich w następnym artykule.

Pomnikowe drzewa na cmentarzu żydowskim w Szczebrzeszynie (lubelskie).

Żydzi pojawili się w Szczebrzeszynie stosunkowo wcześnie, prawdopodobnie w II poł. XV w., pierwsza wzmianka o nich pochodzi z 1507 r. W roku 1584  wybudowano w mieście drewnianą synagogę – została spalona podczas Powstania Chmielnickiego i na jej miejscu wzniesiono nową, murowaną, w stylu renesansowym (ok. 1659 r.). Pochówki miejscowych żydów odbywały się na cmentarzu zlokalizowanym na wzgórzu (obecnie ul. Cmentarna), założonym w XVI w. Kirkut spełniał swoją rolę nieprzerwanie aż do II wojny światowej. W 1942 r. w Szczebrzeszynie miały miejsce masowe mordy ludzi o wyznaniu mojżeszowym. Część osób wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu, pozostałych Niemcy rozstrzelali w mieście lub na cmentarzu, ich ciała wrzucono do wykopanych wcześniej dołów i zasypano wapnem. Dla upamiętnienia tych tragicznych wydarzeń w 1991 r. ustawiono na terenie cmentarza pomnik.

Szczebrzeszyński kirkut należy do najstarszych w Polsce, zajmuje powierzchnię ok. 1,8 ha. Według szacunkowych danych na terenie cmentarza przetrwało około 2 tys. nagrobków w różnym stanie zachowania. Mimo szeregu akcji porządkowych przeprowadzonych w ostatnim czasie stan obiektu pozostawia wiele do życzenia. Po wycince samosiejek ostały się kilku centymetrowe odrosty, o które człowiek ciągle się potyka. Część cmentarza położona na zboczu latem przypomina dżunglę.

Cmentarz jest ogrodzony, wejście jest możliwe przez niezamykaną furtkę. Obok niej, na ścianie ogrodzenia wisi tablica.

Na terenie zabytkowego cmentarza rośnie wiele starych drzew. Ochroną pomnikową objęto tu 5 dębów szypułkowych o obwodach 270 – 520 cm oraz 4 wiązy pospolite o obwodach pni 520, 370, 300, 290 cm. Najgrubszy wiąz o oryginalnym pokroju rośnie tuż za furtką wejściową.

Znacznie mniejszy wiąz rośnie w pobliżu, przy alejce. Jako jedyny posiada na pniu tabliczkę „Pomnik Przyrody”.

Pozostałe drzewa pomnikowe są trudne do zweryfikowania ze względu na brak oznakowania i duże zachaszczenie dolnej części cmentarza. Można podejrzewać, że ochroną pomnikową objęto te najgrubsze dęby.