Łom pod kościołem Wszystkich Świętych w Szydłowie (pow. staszowski, świętokrzyskie).

Położony w południowo – wschodniej części województwa świętokrzyskiego niewielki Szydłów (pow. staszowski) to niekwestionowana perełka architektoniczna regionu. Miasteczko otoczone dobrze zachowanymi murami obronnymi posiada liczne zabytki: kościół farny pw. Świętego Władysława z XIV w., zamek królewski z XIV wieku (przebudowany w XVI w.) oraz późnorenesansową synagogę z XVI w. – najstarszą w województwie i jedną z najstarszych w Polsce żydowskich bożnic.

1. Mapa atrakcji turystycznych Szydłowa2. Mury obronne Szydłowa3. Synagoga w Szydłowie

Naprzeciw Bramy Krakowskiej, u wylotu ulicy Kazimierza Wielkiego, znajduje się najstarszy zabytek Szydłowa – kościół pw. Wszystkich Świętych. W jego wnętrzu odkryto pozostałości gotyckiej polichromii figuralnej z ok. 1370 roku. W sezonie świątynia udostępniana jest do zwiedzania po zakupie biletu w Punkcie Informacji Turystycznej.

4. Brama Krakowska w Szydłowie5. Kościół pw. Wszystkich Świętych w Szydłowie

U podnóża kościoła, od strony południowo – zachodniej, znajduje się nieczynny kamieniołom eksploatujący niegdyś wapienie. Wejście na teren wyrobiska (i dużego placu zabaw) znajduje się od strony ul. Kieleckiej.

6. Początek pomnikowego łomu w Szydłowie7. Początkowy fragment pomnikowego łomu w Szydłowie

Atrakcją początkowej części odkrywki są dwa obiekty jaskiniowe o nazwie Grota Szydły I oraz Grota Szydły II – poszerzone przez człowieka szczeliny krasowe. Grota Szydły I jest prostopadłościenną komorą o rozmiarach 5 x 3,5 m i wysokości do 2,5 m, do której wprowadza sztuczny otwór, a Grota Szydły II jest komorą o długości do 6 m, szerokości około 2,5 m i wysokości do 3 m. Spoglądając na ścianę skalną przy wejściu do groty można zauważyć wyraźne nachylenie poszczególnych warstw sedymentacyjnych (tzw. wielkoskalowe warstwowanie przekątne).

8. Grota Zbója Szydło w Szydłowie9. Grota Zbója Szydło w SzydłowieW dalszej części stanowiska widoczne są ściany byłego łomu wapieni, powstałych w neogenie, ok. 10 mln lat temu (sarmat). Są to skały zbudowane z pokruszonych wapiennych fragmentów (głównie organicznych: plech glonów z grupy krasnorostów i kolonii mszywiołów) o wielkości najczęściej ziarnek piasku, które tworzą warstwy o zróżnicowanej zwięzłości – strukturalnie to piaskowce wapienne.

10. Szydłów - ściana pomnikowego łomu

11. Szydłów - ściana pomnikowego łomu

12. Szydłów - ściana pomnikowego łomu

Widoczny w odsłonięciu kompleks jest wyraźnie trójdzielny. W dolnej części odnajdujemy kompleks okruchowych wapieni masywnych, w których czasami możemy dostrzec ślady poziomego warstwowania. Wyżej leży potężny kompleks o miąższości (grubości) przekraczającej 10 m wapieni o bardzo wyraźnym wielkoskalowym przekątnym warstwowaniu.

13. Szydłów - ściana pomnikowego łomu19. Szydłów - ściana pomnikowego łomu14. Szydłów - ściana pomnikowego łomu15. Szydłów - ściana pomnikowego łomu 16. Szydłów - autor przed ścianą pomnikowego łomu17. Szydłów - ściana łomu z niewielką jaskinią w spągu

Widoczne w środkowej części ściany łomu skały zbudowane są na przemian z grubo- lub drobniej ziarnistego materiału. Z uwagi na różnicę wielkości ziaren w poszczególnych warstwach, jak i różny stopień ich cementacji, następuje zróżnicowanie w ich odporności na erozję fizyczną i chemiczną. W efekcie warstewki te ulegają „wypreparowaniu” w procesach wietrzenia, co ułatwia śledzenie poszczególnych warstw w obrębie dużego odsłonięcia.

18. Szydłów - ściana pomnikowego łomu

20. Szydłów - ściana pomnikowego łomu

W górnej partii odsłonięcia można dostrzec liczne zaburzenia uławicenia, które powstały w okresie, kiedy osad nie był jeszcze całkowicie scementowany i ulegał zaburzeniem o charakterze plastycznym.

21. Zaburzenia uławicenia w górnej części ściany pomnikowego łomu w Szydłowie

Opisywane wyrobisko jest od 02.10.1987 r. chronione w formie pomnika przyrody nieożywionej. Jego wymiary to: długość – 100 m, szerokość – 20 m, wysokość: 10 – 20 m.

22. Szydłów - ściana łomu w jego końcowej części23. Szydłów - końcowy fragment pomnikowego łomu

Na końcu pomnikowego łomu znajdują się schody, którymi dostaniemy się na ulicę Kazimierza Wielkiego.

24. Schody do ul. Kazimierza Wielkiego w Szydłowie

Kopuła gipsowa na grodzisku w Wiślicy (pow. buski, świętokrzyskie).

Chociaż Wiślica jest jednym z najmniejszych miast w Polsce, stanowi największą atrakcję turystyczną regionu. Położona na Ponidziu, w powiecie buskim (woj. świętokrzyskie) może się pochwalić bardzo długą historią sięgającą IX w. i skrywa liczne zabytki skupione w niewielkim centrum. W krajobrazie miasteczka dominuje Bazylika kolegiacka Narodzenia Najświętszej Marii Panny – gotycki kościół wzniesiony w XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego.

Bazylika i Muzeum Archeologiczne w Wiślicy

W podziemiach świątyni znajdują się relikty dwóch poprzedzających ją kościołów oraz jeden z najcenniejszych zabytków polskiej sztuki romańskiej – tzw. Płyta Orantów.

Wiślica - Płyta Orantów

Na południowy – wschód od centrum miasta, na przedłużeniu ul. Kilińskiego, usytuowane jest średniowieczne grodzisko o kształcie zbliżonym do trójkąta. Na początku 2024 r. teren został zrewitalizowany, prace miały na celu zwiększenie atrakcyjności turystycznej stanowiska archeologicznego.

droga do grodziska w Wiślicytablica przy grodzisku w Wiślicy W zachodniej części wałów, tuż przy wejściu na teren grodu, znajduje się najlepiej wykształcona i czytelna kopuła gipsowa, jaką można obejrzeć na terenie Polski. Wysokość tej unikalnej struktury geologicznej wynosi 5 metrów, a długość przy podstawie 9,5 m. Była znana i opisywana przez geologów już w XIX w.

kopuła gipsowa będąca fragmentem wału grodziska w Wiślicykopuła gipsowa na grodzisku w Wiślicyprzekrój przez kopułę gipsową w Wiślicy

Wnętrze kopuły utworzone jest przez koncentrycznie ustawione warstwy gipsów szablastych o miąższości od kilkunastu do kilkudziesięciu centymetrów.

kopuła gipsowa w Wiślicy będąca pomnikiem przyrodypomnik przyrody nieożywionej - kopuła gipsowa w Wiślicy

W warstwach zewnętrznych można zaobserwować liczne i długie (do 60 cm), zabarwione na kolor miodowy kryształy gipsów szablastych, które są wygięte w kierunku na zewnątrz od szczytu kopuły.

kryształy (szable) gipsówkryształy gipsów szablastych w WiślicyWiślica - gipsy szablaste

Opisany twór geologiczny jest od 10 lutego 1987 r. chroniony jako pomnik przyrody nieożywionej.Wiślica - pomnikowa kopuła gipsowaWiślica - kopuła gipsowa na grodzisku

Wewnątrz wałów znajduje się druga kopuła o rozmiarze 10×15 metrów i wysokości 2,5 metra, inne znajdują się w pobliżu Rynku Solnego i na ul. Kilińskiego (tzw. Psia Górka).