Do organizowanego od 2011 r. przez Klub Gaja plebiscytu na Drzewo Roku zgłaszane są nie tylko najstarsze i najgrubsze okazy, ale również egzemplarze ważne dla lokalnej społeczności, z ciekawym pokrojem i historią. Niewątpliwie bogatą przeszłością może się poszczycić pomnikowa morwa biała ze Śmiałowic (gm. Marcinowice, pow. świdnicki, dolnośląskie), zgłoszona do konkursu na Drzewo Roku 2019. Wprawdzie nie zajęła wysokiego miejsca w rankingu, niemniej została zaprezentowana szerokiemu gronu miłośników drzew. Morwa rośnie w centrum wsi, tuż przy bramie wejściowej na teren przykościelny.
GPS N 50°54′10.5″ , E 16°33′01.1″
W opisie morwy w Centralnym Rejestrze Form Ochrony Przyrody możemy wyczytać: „Drzewo zostało sprowadzone do Śmiałowice przez zakon jezuitów w 1688 r., na potrzeby hodowli jedwabników. Do chwili obecnej przetrwał jedyny okaz, który pomimo sędziwego wieku wydaje owoce”. Jedwabniki morwowe (Bombyx mori L.) to larwy z gatunku nocnego motyla, które hoduje się w celu uzyskania jedwabiu. Owady żywią się liśćmi morwy, dlatego też bez tej rośliny hodowla jest niemożliwa.
Obwód śmiałowickiej morwy białej wg rejestru RDOŚ wynosi 447 cm, pomiar wykonany przez Pawła Lenarta we wrześniu 2021 r. dał wynik 439 cm. Wysokość drzewa 11 metrów, wiek to ponad 330 lat (jeśli przyjąć, że rzeczywiście została zasadzona w 1668 r.).
Opisywana morwa została pomnikiem przyrody na mocy Uchwały nr XLIX/296/18
Rady Gminy Marcinowice z dnia 28 września 2018 r. Na terenie Dolnego Śląska w rejestrach pomników przyrody figurują zaledwie 3 morwy białe, pozostałe rosną w Uskorzu Małym i w Świdnicy. Pień został oznakowany ogromną, widoczną z daleka tabliczką.
Stan zdrowotny okazu nie jest zadowalający, pusty w środku pień ulega rozszczepieniu. Katastrofie zapobiega zamontowana przed laty klamra spinająca dwa ogromne konary, która obecnie wrzyna się w tkankę drzewa.
Gdy już zakończymy podziwianie unikalnego pomnika przyrody warto również przyjrzeć się pobliskiej świątyni. Kościół pw. św. Wawrzyńca został wzniesiony w poł. XIII w., potem był kilkukrotnie przebudowywany z zachowaniem części oryginalnych murów. Zanim wejdziemy na ogrodzony teren przykościelny trzeba zwrócić uwagę na krzyż pojednania (pokutny) i gotyckie sakramentarium z piaskowca, ulokowane na prawo od bramy.
Na murach kościoła znajduje się bogaty zespół całopostaciowych płyt nagrobnych i epitafiów z XV i XVI w.
Najcenniejsza płyta pary małżeńskiej Nicolausa von Seidlitz von Fürstenau oraz jego żony Anny von Groecz, zmarłych około 1558 roku, znajduje się wewnątrz świątyni. Została wykonana w stylu późnogotyckim, charakteryzuje się bardzo wysokim reliefem, w niektórych partiach przechodzącym w pełną rzeźbę.
Śmiałowice mogą się poszczycić jeszcze jednym pomnikiem przyrody – jest nim dąb szypułkowy o nazwie Śmiałek. Rośnie w północnej części wsi, pośrodku polany sportowo – rekreacyjnej, w pobliżu przepływającej obok rzeki Bystrzycy.
GPS N 50°54′21.8″ , E 16°32′57.2″
„Śmiałek” mierzy w obwodzie 599 cm, wysokość dębu 22 metry, ochroną pomnikową objęty od sierpnia 2008 r. Pień okazu oznakowano dużą tabliczką, podobną do tej umieszczonej na morwie.
