Stanowiska pomnikowej winorośli we wsi Łaz (gm. Zabór, lubuskie).

Uprawa winorośli w szeroko rozumianych okolicach Zielonej Góry ma długą tradycję i sięga XII w. Postępująca kolonizacja i chrystianizacja tych ziem powodowała konieczność dostarczenia wina do celów liturgicznych. Wahania klimatu na przestrzeni wieków miały decydujący wpływ na rozwój lub upadek ówczesnych winnic. Według przekazów historycznych w 1800 r. w powiecie Zielona Góra istniało 1500 ha ziemi obsadzonych winoroślą. Regres winiarstwa na tym obszarze rozpoczął się we wczesnych latach XX w. i prawie całkowicie zamarł po II wojnie światowej. O dawnej świetności lubuskiego winiarstwa przypominały nazwy miejscowe (np. Park Winny w Zielonej Górze) lub zabytkowa, XVIII w. wieża winiarska z Budachowa (okolice Krosna Odrzańskiego) znajdująca się w Muzeum Etnograficznym w Zielonej Górze – Ochli.

Park Winny w Zielonej Górzewinnica przy Muzeum Etnograficznym w Zielonej Górze - Ochliwieża winiarska przy Muzeum Etnograficznym w Zielonej Górze - Ochli

Ponowne zainteresowanie zakładaniem winnic miało miejsce na przełomie XX i XXI w. i trwa do dzisiaj. By je promować utworzono w 2008 r. mierzący ponad 200 km Szlak Wina i Miodu. Zauważalne w ostatnich latach ocieplanie klimatu (przy istniejących od wieków warunkach glebowych) wpływają pozytywnie na jakość wytwarzanych tu win. Istotny wkład w rozwoju winiarstwa w tym regionie miało powstanie w latach 2012 – 2015 Lubuskiego Centrum Winiarstwa i Samorządowej Winnicy (35 ha) w Zaborze, wsi (siedziba gminy) oddalonej o ok. 18 km na wschód od centrum Zielonej Góry.

budynek Lubuskiego Centrum Winiarstwa w ZaborzeLubuskie Centrum Winiarstwa w Zaborzewnętrze Lubuskiego Centrum Winiarstwa w Zaborzebeczki przy Lubuskim Centrum Winiarstwa w Zaborze

Znakomite warunki do uprawy winorośli znajdują się w sąsiadującej z Zaborem wsi Łaz. Na okolicznych wzgórzach będących częścią Wału Zielonogórskiego winnice istniały już od XVI w., przed II wojną światową zajmowały obszar kilkunastu hektarów. W czasach powojennych plantacje winorośli zaorano lub przeznaczono na pastwiska. Wskrzeszaniem tutejszych tradycji winiarskich zajmują się winnice „Miłosz” i „Ingrid”.

drogowskazy do winnicy Miłosz i Ingrid we wsi Łaz

Okazało się, że istnieje możliwość odtworzenia rdzennych szczepów winorośli uprawianych na tym terenie przed laty. Głęboki i długowieczny system korzeniowy winnej latorośli przetrwał w niektórych miejscach orkę oraz podgryzanie przez bydło liści i pędów. Krzysztof Fedorowicz – właściciel wielokrotnie nagradzanej winnicy „Miłosz” – spacerując po okolicach Łazu odkrył pędy lokalnych, historycznych odmian winorośli. Z braku sztucznych podpór pną się one po sąsiadujących krzewach lub drzewach. Po wykonaniu badań przez niemieckich specjalistów, winiarz z Łazu przekonał władze gminy o konieczności ochrony stanowisk tradycyjnych dla tego regionu odmian winorośli właściwej (vitis vinifera). Uchwałą Rady Gminy Zabór nr XXXIV.236.2014 z dnia 25 czerwca 2014 r. skupiska krzewów winorośli w okolicach wsi Łaz ustanowiono pomnikami przyrody. Mapę lokalizacji przedstawiam poniżej, jest to zmodyfikowany wycinek pochodzący z Geoserwisu GDOŚ.

mapa rozmieszczenia pomnikowej winorośli we wsi Łaz

Zdjęcia do artykułu wykonano 1 września 2019 r., przewodnikiem który oprowadzał mnie po poszczególnych miejscówkach był p. Krzysztof Fedorowicz z Winnicy Miłosz, za pomoc jeszcze dziękuję. Najłatwiejsze do odnalezienia są stanowiska zlokalizowane w okolicach skrzyżowania dróg do Droszkowa i Przytoku. 100 m na zachód od tego rozjazdu linia energetyczna przecina drogę do Przytoku. Pędy zdziczałej winorośli w odmianie pinot gris i pinot noir (Burgund Szary i Czarny) pną się tu po śliwie i krzewach dzikiej róży, ok. 50 m na północ od szosy.

droga wjazdowa do wsi ŁazŁaz - widok ogólny stanowiska nr 1pomnikowa winorośl w Łazie - stanowisko nr 1

Krzewy intensywnie owocowały, jednak większość gron była niedostępna, bo rosła zbyt wysoko.

stanowisko nr 1 - winorośl pnąca się po krzewie dzikiej różypomnikowa winorośl na stanowisku nr 1Łaz stanowisko nr 1 - pomnikowa winorośl wspinająca się po śliwieŁaz - pomnikowa winorośl na stanowisku nr 1Łaz - winorośl na stanowisku nr 1ciemne grona ze stanowiska nr 1ciemne grono ze stanowiska nr 1

Młode, niewysokie jeszcze siewki, można było odnaleźć pośród traw.

młode siewki winorośli na stanowisku nr 1

Do stanowiska nr 2 dojdziemy wędrując pod linią energetyczną w kierunku Łazu.

Łaz - widok ogólny stanowiska nr 2

Pomnikowej winorośli również w odmianie pinot noir i pinot gris należy poszukiwać na rozległej łące, pośród krzewów śliwy i dzikiej róży.

Krzysztof Fedorowicz przy stanowisku nr 2Krzysztof Fedorowicz przy pomnikowej winorośli na stanowisku nr 2Krzysztof Fedorowicz przy pomnikowej winoroślipędy winorośli na stanowisku nr 2młoda siewka winorośli na stanowisku nr 2pomnikowa winorośl na stanowisku nr 2owoce winorośli ze stanowiska nr 2pomnikowa winorośl w Łazie - grona ze stanowiska nr 2pomnikowa winorośl w Łazie - pędy pnące się po krzewie śliwystanowisko nr 2 - winorośl pnąca się po krzewie śliwypomnikowa winorośl ze stanowiska nr 2owoce ze stanowiska nr 2

Pędów winorośli o jasno ubarwionych owocach odmiany traminer i chrupka na stanowisku nr 3 należy szukać pośród dużego skupiska krzewów tarniny. Nie jest o łatwe ze względu na kolczaste gałęzie, niemniej udało się odnaleźć piękno grono, prawdopodobnie odmiany chrupka (gutedel).

stanowisko nr 3 - winorośl pnąca się po krzewach tarninystanowisko nr 3 - winorośl odmiany gutedelŁaz - grono odmiany Gutedelstanowisko pomnikowej winorośli we wsi Łaz - grono odmiany Gutedel

W gęstej tarninie trzeba walczyć o dostęp do światła słonecznego, winorośl wspięła się więc na sąsiadującą sosnę.

stanowisko nr 3 - winorośl pnąca się po sośnie

Najtrudniej jest trafić na stanowisko nr 4, drogi dojazdowe są oddalone i piechotą trzeba się przedzierać przez gęste zarośla. Grube, częściowo zdrewniałe pędy winorośli odmiany karmazyn (tauberschwarz) wspinają się tu na uschniętą gruszę.

uschnięta grusza na stanowisku nr 4zaznaczone pędy winorośli na stanowisku nr 4pędy pomnikowej winorośli we wsi ŁazKrzysztof Fedorowicz przy pędach pomnikowej winorośli we wsi Łazpędy winorośli na gałęzi uschniętej gruszy

Nie udało się wypatrzyć na tym stanowisku dojrzałych gron tej niemal wymarłej odmiany winorośli, na zdjęciu poniżej znajdują się owoce karmazyna sfotografowane na Winnicy Miłosz.

grona odmiany karmazyn

Pomnikowe głazy narzutowe w Zielonej Górze (lubuskie).

Głazy narzutowe, zwane również eratykami lub narzutniakami, to odłamki skalne pochodzące z odległej Skandynawii, przywleczone w plejstocenie przez lodowiec. Materiałem budującym eratyki są najczęściej granity, granitognejsy, gnejsy, migmatyty, porfiry lub kwarcyty, czyli skały cechujące się dużą wytrzymałością i odpornością na czynniki klimatyczne. Spotykane w Polsce narzutniaki mają różną wielkość – od niewielkich kamieni polnych do ogromnych bloków skalnych o objętości wielu metrów sześciennych. Te największe bardzo często obejmuje się ochroną jako pomniki przyrody nieożywionej. W rejestrze RDOŚ województwa lubuskiego figuruje 41 pojedynczych lub grupowych eratyków o statusie pomników przyrody. Sporo takich głazów znajduje się w Zielonej Górze – największym mieście w województwa lubuskiego. Bogatą kolekcję obejmującą ponad 40 okazów można podziwiać na skwerze w pobliżu budynków Uniwersytetu Zielonogórskiego, pomiędzy ulicami Szafrana i Podgórną.

kolekcja pomnikowych głazów przy ul. Szafrana w Zielonej Górzekolekcja pomnikowych eratyków przy ul. Szafrana w Zielonej Górzeskupisko pomnikowych głazów przy Uniwersytecie Zielonogórskimpomnikowe eratyki przy Uniwersytecie Zielonogórskimpomnikowe głazy przy Uniwersytecie Zielonogórskim

Część głazów leży bezpośrednio na trawie, inne ustawiono na ceglanych cokołach. Eratyki są różnej wielkości (obwód największego przekracza 6 metrów) i prezentują szeroki skład mineralny.

eratyki leżące przy ul. Szafrana w Zielonej Górzekolekcja pomnikowych narzutniaków przy ul. Szafrana w Zielonej Górzeskupisko pomnikowych eratyków przy Uniwersytecie Zielonogórskimpomnikowe głazy leżące przy ul. Szafrana w Zielonej Górzepomnikowe eratyki leżące przy ul. Szafrana w Zielonej Górzeskwer z pomnikowymi eratykami przy Uniwersytecie Zielonogórskimskwer z pomnikowymi głazami przy Uniwersytecie Zielonogórskimzbiór pomnikowych głazów przy Uniwersytecie Zielonogórskim

Duży głaz o obwodzie 780 cm i wysokości 280 cm znajduje się przy ul. Kardynała Stefana Wyszyńskiego 22, na skwerze tuż przy parkingu marketu Aldi.

pomnikowy eratyk znajdujący się przy ul. Wyszyńskiego 22 w Zielonej Górzepomnikowy eratyk przed sklepem Aldi w Zielonej Górzepomnikowy głaz znajdujący się przy ul. Wyszyńskiego 22 w Zielonej Górze

Głaz ten został wykopany pod koniec lat 70 – tych XX w. w czasie budowy „Osiedla Łużyckiego”. Materiałem budującym eratyk jest granit o różowych skaleniach.

pomnikowy eratyk leżący przy ul. Wyszyńskiego 22 w Zielonej Górzegłaz leżący przy ul. Wyszyńskiego 22 w Zielonej Górzepomnikowy głaz leżący przy ul. Wyszyńskiego 22 w Zielonej Górze

Dwa pomnikowe głazy leżą w Parku Piastowskim rozciągającym się między ul. Festiwalową a Kilińskiego. Mniejszy jest pomnikiem poświęconym 70 – tej rocznicy powstania Towarzystwa Polskich Rzemieślników. Znajdziemy go w pobliżu pięknego, pomnikowego buka w odmianie zwisającej.

otoczenie pomnikowego głazu I w Parku Piastowskim w Zielonej GórzePark Piastowski w Zielonej Górze - pomnikowy narzutniak I

Eratyk mierzy w obwodzie 400 cm, wysokość głazu 180 cm, materiał budujący to drobnoziarnisty, szaro – czarny gabroid.

głaz narzutowy - pomnik w Parku Piastowskim w Zielonej GórzePark Piastowski w Zielonej Górze - pomnikowy głaz IPark Piastowski w Zielonej Górze - pomnikowy eratyk I

Drugi głaz leży przy głównej alejce, w zachodniej części parku, niedaleko placu zabaw.

Park Piastowski w Zielonej Górze - otoczenie pomnikowego głazu IIPark Piastowski w Zielonej Górze - pomnikowy eratyk IIPark Piastowski w Zielonej Górze - pomnikowy głaz II

Eratyk mierzy w obwodzie 530 cm, wysokość głazu 170 cm, materiałem budującym jest czerwony, gruboziarnisty granit.

Park Piastowski w Zielonej Górze - pomnikowy narzutniak IIpomnikowy głaz II w Parku Piastowskim w Zielonej Górzezbliżenie głazu w Parku Piastowskim w Zielonej Górze