Gdyby spytać przypadkowego mieszkańca województwa świętokrzyskiego o najgrubsze i najstarsze drzewo w regionie to pewnie bez wahania wspomniałby o dębie Bartek z Zagnańska (powiat kielecki). To oczywista odpowiedź, bowiem to najbardziej znany w Polsce pomnik przyrody, w powszechnej opinii błędnie uznawany za najstarsze drzewo w kraju. Na drugim miejscu w rankingu najokazalszych drzew w Świętokrzyskiem znajduje się dąb Kościuszki, rosnący w miejscowości Ruszcza (gm. Połaniec, pow. staszowski), na terenie parku przylegającego do dworku szlacheckiego.

GPS N 50°24’28.1” , E 21°14’06.2”

Nazwa dębu nawiązuje do lokalnej tradycji, według której w maju 1794 r. Tadeusz Kościuszko maszerując z wojskami powstańczymi w kierunku Połańca zatrzymał się w miejscowym dworku. Według przekazu naczelnik upatrzył sobie już wtedy okazałe drzewo i postanowił odpocząć pod jego koroną. Na pamiątkę tego zdarzenia obok dębu ustawiono głaz z przymocowaną do niego tablicą.

Dąb imienia Tadeusza Kościuszki z Ruszczy posiada bardzo charakterystyczną sylwetkę – gruby pień z ogromną dziuplą od którego odchodzą dwa główne przewodniki – razem tworzą kształt przypominający literę Y.

Pień tego dębu mierzy w obwodzie 896 cm, wysokość drzewa – 27 metrów, rozpiętość rozłożystej korony to 22 metry. Dziuplę od strony alei parkowej zabezpieczono metalowymi prętami, a od strony głazu siatką.

Wiek Dębu Kościuszki szacuje się na ok. 500 lat. Przeżyte lata nie odbiły się mocno na jego kondycji zdrowotnej, którą uznaje się za dobrą. Drzewo jest obficie ulistnione i nie wykazuje objawów zamierania. Niepokojące są rosnące na nim owocniki grzyba żółciaka siarkowego, powodującego brunatną zgniliznę drewna i dalsze powiększanie ubytków tkanki drzewnej.

Opisywany okaz jest od 1954 r. chroniony w formie pomnika przyrody. Aktualny akt prawny utrzymujący ochronę pomnikową to Rozporządzenie Wojewody Świętokrzyskiego Nr 35/2007 z dn. 12.12.2007 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody. Jego pień jest opatrzony jest typową tabliczką.

W parku w Ruszczy znajduje się jedno z największych zgrupowań wiekowych dębów w całym województwie świętokrzyskim. Zostaną one opisane w kolejnym artykule.