Park przypałacowy w Stradomii Wierzchniej (gm. Syców, dolnośląskie).

Przed drugą wojną światową na terenie Dolnego Śląska istniało ok. 2000 budowli rezydencjonalnych. Można założyć, że zgodnie z ówczesną modą do większości z nich przylegało jakieś założenie parkowe. Zniszczenia wojenne, późniejsza grabież, podpalenia oraz wieloletnie zaniedbania w zabezpieczaniu zabytkowych obiektów doprowadziły do zagłady kilkaset pałaców. Los nie szczędził również podworskich parków – dzika wycinka i brak pielęgnacji skutkował często zanikiem cennych egzemplarzy drzew. W wielu przypadkach pozostawione bez specjalistycznej opieki parki porosły samosiejkami i obecnie w sezonie wegetacyjnym przypominają dżunglę. W celu ochrony lub zwrócenia uwagi na zachowany starodrzew, powoływano (i powołuje się obecnie) rosnące na terenie parków pomniki przyrody, najczęściej w formie pojedynczych okazów drzew, rzadziej ich zgrupowań. Unikatem w skali Dolnego Śląska jest objęcie ochroną pomnikową całego parku przypałacowego. Jedyny taki dolnośląski powierzchniowy pomnik przyrody znajduje się w Stradomii Wierzchniej, w gminie Syców (pow. oleśnicki).

pałac w Stradomii Wierzchniej

Barokowy pałac w Stradomii Wierzchniej wzniesiono w pierwszej połowie XVIII w. i przebudowywano w 1866 r. oraz 1880 r. Po wojnie zarządzał nim PGR, a od lat 90-tych XX w. należał do prywatnego właściciela. W 1999 r. w pałacu wybuchł pożar i od tej pory popada w coraz większą ruinę.

GPS N 51°16’17” , E 17°37’59”

pałac w Stradomii Wierzchniej - widok od strony parkupałac w Stradomii Wierzchniej - fragment elewacji

Od południa z pałacem sąsiadują zabudowania gospodarcze, będące częścią dawnego folwarku z gorzelnią.

Stradomia Wierzchnia - zabudowania folwarczne pałacu (gorzelnia)

Do pałacu przylega park krajobrazowy o powierzchni 3.13 ha, ograniczony zachodu polem uprawnym, od południa zabudową folwarczną, od wschodu ul. Parkową a od północy dużym stawem.

staw na skraju parku w Stradomii Wierzchniej

Założenie parkowe od 25.08.1982 r. posiada status powierzchniowego pomnika przyrody. W akcie prawnym powołującym obiekt do ochrony pomnikowej wspomniano o „wyjątkowo pięknych i starych drzewach, cennych gatunków oraz ciekawych formach nasadzeń„. Jeżeli taki stan zachowania rzeczywiście miał miejsce w tamtym czasie, to niewiele się z tego pozostało do chwili obecnej. Park jest mocno zaniedbany, zarośnięty samosiewami i nawet po sezonie wegetacyjnym trudny w eksploracji.

zarastający park w Stradomii Wierzchniejścieżka parkowa w Stradomii Wierzchniejfragment parku w Stradomii Wierzchniej

Do kompletu negatywnych wrażeń przyczynia się zaśmiecenie terenu, w szczególności w pobliżu zdewastowanej sceny i szkieletu jakiegoś zadaszenia.

szkielet zadaszenia w parku przypałacowym w Stradomii Wierzchniej

scena i fragment zadaszenia w parku przypałacowym w Stradomii Wierzchniej

Wraz z Pawłem Lenartem – wrocławskim treehunterem – podjęliśmy się próby odnalezienia sędziwych bądź egzotycznych okazów drzew. Niestety spotkało nas rozczarowanie, w całym drzewostanie parkowym tylko kilka egzemplarzy osiągnęło wymiary pomnikowe. To głównie cisy pospolite – najokazalszy rośnie w narożniku pałacu.

wiekowy cis w zarastającym parku w Stradomii Wierzchniej park w Stradomii Wierzchniej - pień okazałego cisapark w Stradomii Wierzchniej - pień okazałego cisa pospolitegocis rosnący przy pałacu w Stradomii Wierzchniejokazały cis rosnący w narożniku pałacu w Stradomii Wierzchniej

W pobliżu przypałacowego cisa, bliżej stawu, rośnie lipa drobnolistna o obwodzie ok. 400 cm, bujnie porośnięta bluszczem.

park w Stradomii Wierzchniej - lipa porośnięta bluszczem

park w Stradomii Wierzchniej - okazała lipa porośnięta bluszczempark w Stradomii Wierzchniej - okazała lipa porośnięta bluszczem

Godne uwagi są również graby pospolite, z których najgrubszy osiągnął 280 cm w obwodzie.

park w Stradomii Wierzchniej - Paweł Lenart przy okazałym grabie

park w Stradomii Wierzchniej - okazałe graby

park w Stradomii Wierzchniej - grupa wiekowych grabówokazałe graby w parku przypałacowym w Stradomii Wierzchniej

Monotonię w liściastym drzewostanie przełamują strzeliste świerki pospolite.

świerki z parku przypałacowego w Stradomii Wierzchniej

Podsumowując: argumenty które w latach 80-tych XX w. przemawiały za objęciem całego parku ochroną pomnikową straciły na aktualności. Obszar obecnie jest zdewastowany, zarośnięty samosiejkami, w zasadzie pozbawiony szczególnie cennych egzemplarzy drzew. Na terenie Dolnego Śląska znajduje się wiele innych parków zasługujących na taką formę ochrony pomnikowej. Wspaniałym przykładem założenia parkowego o statusie powierzchniowego pomnika przyrody jest „Park Miejski przy pl. Kościuszki w Lesznie„.

Park w Stradomii Wierzchniej opisał również Paweł Lenart – zapraszam do lektury artykułu.

Pomnikowe aleje w gminie Syców (pow. oleśnicki, dolnośląskie).

Pomnikowa aleja to specyficzny rodzaj grupowego pomnika przyrody, w którym ochroną obejmuje się drzewa obsadzone rzędami po obu stronach drogi. Aleje były i są istotnym elementem kompozycyjnym założeń parkowych, podnosiły również rangę drogi dojazdowej do założeń rezydencjonalnych czy też innych ważnych miejsc. Skłonność do kształtowania dróg jako alei utrwaliła się w XIX w. i była kontynuowana także później. Oprócz walorów estetycznych aleje likwidowały monotonię, ułatwiały orientację w terenie (szczególnie zimą, gdy śnieg zasypał drogę), chroniły przed słońcem i wiatrem. Te, które przetrwały do czasów współczesnych, posiadające nawet kilka kilometrów długości, powoływane są niekiedy do ochrony pomnikowej.

W dolnośląskiej gminie Syców możemy podziwiać dwie aleje o statusie pomników przyrody, jedna obsadzona jest kasztanowcami, druga lipami drobnolistnymi. Dwa rzędy kasztanowców znajdziemy we fragmencie drogi pomiędzy Szczodrowem a Zawadą.

GPS  N 51°18′17.1″, E 17°34′59.4″(początek) ; N 51°18′25.5″ , E 17°35′23.1″ (koniec)

1. Początek pomnikowej alei na drodze Szczodrów-Zawada

2. Pomnikowa aleja kasztanowców przy drodze Szczodrów-Zawada

3. Pomnikowa aleja kasztanowców przy drodze Szczodrów-Zawada

Na odcinku 500 m, po obu stronach drogi, rośnie 82 szt. kasztanowców białych (w rejestrze RDOŚ 85 szt.) o obwodach 170 – 270 cm i przeciętnej wysokości 19 metrów. Aleja jest objęta ochroną pomnikową od 4 października 1984 r.

4. Pomnikowa aleja kasztanowców przy drodze Szczodrów-Zawada

5. Pomnikowa aleja kasztanowców przy drodze Szczodrów-Zawada

6. Pomnikowa aleja kasztanowców przy drodze Szczodrów-Zawada

7. Pomnikowa aleja kasztanowców przy drodze Szczodrów-Zawada

8. Pomnikowa aleja kasztanowców przy drodze Szczodrów-Zawada

9. Koniec pomnikowej alei na drodze Szczodrów-Zawada

Pomnikowa aleja złożona z lip drobnolistnych położona jest na terenie wsi Stradomia Wierzchnia.  Aby do niej trafić należy w okolicach stacji paliw skręcić w lokalną drogę oznaczoną drogowskazem „Biskupice 6 km”, po 350 m wjedziemy na teren leśny a po kolejnych 200 m skręcamy w lewo. Po 300 m kończy się las a zaczyna wspomniana aleja lipowa.

GPS  N 51°16′50.5″, E 17°37′21″ (początek) ; N 51°16′51″ , E 17°37′13.7″ (koniec)

aleja lipowa w Stradomii Wierzchniej

aleja lipowa w Stradomii Wierzchniej zimą

aleja lipowa w Stradomii

1. Pomnikowa aleja w Stradomii Wierzchniejpoczątek alei lipowej

2. Stradomia Wierzchnia - pomnikowa aleja

3. Stradomia Wierzchnia - pomnikowa aleja lipowa

4. Stradomia Wierzchnia - uszkodona lipa w pomnikowej alei

Chociaż w alei rośnie 15 lip to ochroną pomnikową objęto 5 okazów (pierwotnie 6) o obwodach: 405, 555, 530, 510, 580 cm. Wysokość drzew od 7 do 21 m, szacunkowy wiek – ponad 200 lat.

5. Stradomia Wierzchnia - usychająca lipa w pomnikowej alei

6. Stradomia Wierzchnia - pomnikowa aleja

7. Stradomia Wierzchnia - pomnikowa aleja

8. Stradomia Wierzchnia - jedna z lip w pomnikowej alei

Na pniu ostatniej lipy w alei wisi słabo już czytelna tablica, zawieszona jeszcze przed 1990 r. (w godle orzeł bez korony).

9. Stradomia Wierzchnia - pomnikowa lipa z zawieszoną tablicą

10. Tablica na pomnikowej lipie11. Stradomia Wierzchnia - koniec pomnikowej alei12. Stradomia Wierzchnia - pomnikowa lipa na końcu alei

Okazałe lipy uzyskały status pomnika przyrody  w 1964 r. W zasadzie nic nie stoi na przeszkodzie by ochroną pomnikową objąć wszystkie lipy w alei.

13. Stradomia Wierzchnia - pomnikowa aleja lipowa

14. Stradomia Wierzchnia - aleja lipowa

15. Stradomia Wierzchnia - okazała lipa w pomnikowej alei

Godna ochrony pomnikowej jest aleja dębowa ciągnąca się na długości prawie 800 m we wschodniej części wsi Stradomia Wierzchnia.

aleja dębowa we wsi Stradomia Wierzchnia