pomnikowe lipy | Pomniki przyrody

Ryszewko to niewielka wieś położona w południowo – zachodniej części gminy Gąsawa (pow. żniński, kujawsko – pomorskie), przy granicy z gminą Rogowo. Cennym zabytkiem w miejscowości jest drewniany kościół pw. św. Marii Magdaleny z 2. połowy XVIII wieku. Świątynie wzniesiono w 1727 roku w stylu barokowym, z drewna sosnowego, w konstrukcji zrębowej, na kamiennej podmurówce.

GPS 52°42’23.3″N 17°45’12.7″E

Na terenie otaczającym kościół rosną trzy lipy drobnolistne uznane za pomniki przyrody już w 1960 r. na mocy Komunikatu Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w sprawie uznania określonych tworów przyrody za pomniki przyrody. Aktualny akt prawny sankcjonujący ich ochronę to Rozporządzenie Nr 11/91 Wojewody Bydgoskiego z dnia 1 lipca 1991 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody tworów przyrody na terenie województwa bydgoskiego.

Stan zdrowotny pomnikowych lip zostawia dużo do życzenia – wszystkie są chore, dziuplaste, a ich pnie są pełne guzów i narośli. Aktualne obwody poszczególnych lip wynoszą 496, 456, 405 cm; wysokość odpowiednio 16, 22, 25 metrów. O tym, że lipy chorują świadczy nie tylko ich wygląd zewnętrzny, ale też niewielki przyrost roczny wynoszący mniej niż 1 cm/rok. W 1991 r. obwód lip wynosił 470, 460 i 380 cm.

Pierwsza z pomnikowych lip rośnie tuż przy bramie wejściowej na teren kościoła. Posiada potężny ubytek po odłamanym konarze, pień w środku jest całkowicie wypróchniały.

Druga lipa stoi kilka metrów obok, tuż za mogiłami dawnych proboszczów. Podobnie jak pozostałe została oznaczona stosowną tabliczką.

Trzecia lipa znajduje się przy ogrodzeniu terenu kościelnego, po przeciwnej stronie prezbiterium w stosunku do okazu nr 1.

Przed laty wszystkie lipy (również te niepomnikowe) przechodziły zabiegi zabezpieczające i pielęgnacyjne. Prace polegały głównie na zabezpieczeniu siatką ubytków.

Jedna z najgrubszych lip województwa podkarpackiego (będąca również w pierwszej piątce najokazalszych lip w Polsce) rośnie w Broniszowie – wsi położonej w gminie Wielopole Skrzyńskie (pow. ropczycko – sędziszowski). Lipa zajmuje centralne miejsce w zabytkowym parku z XVIII w, gruntownie przebudowanego na przełomie XIX i XX stulecia. Południowo – zachodni narożnik tego założenia parkowego o powierzchni ok. 4 ha znajduje się przy skrzyżowaniu szosy nr 986 z Ropczyc do Wielopola Skrzyńskiego z lokalną drogą do Broniszowa. Drogowskaz do lipy ustawiono obok przystanku autobusowego, jednak zmotoryzowani mogą mieć duży problem z bezpiecznym zaparkowaniem auta.

Wejście do parku znajduje się przy ogrodzonej kapliczce, obok ustawiono lakoniczną w swojej wymowie tablicę.

Po wejściu na teren parku widać złożone na ziemi pozostałości zabytkowej kamieniarki.

Już tylko kilkanaście kroków dzieli nas od ogromnej lipy, rosnącej na krawędzi stromej skarpy. O jej ochronę aktywnie zabiegał w latach 60 – tych XX w. polski botanik i profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Władysław Szafer, po uzyskaniu statusu pomnika przyrody pod koniec sierpnia 1969 r. została nazwana jego imieniem.

W rejestrach pomników przyrody Lipa Szafera określana jest jako szerokolistna, w niektórych publikacjach („Drzewa Polski”, „Zabytkowe ogrody i parki województwa rzeszowskiego”) opisano ją jako lipę drobnolistną; dr hab. Łukasz Łuczaj w filmiku opublikowanym na You Tube widzi w niej cechy krzyżówki lipy drobnolistnej i szerokolistnej.

Pokrój opisywanej lipy jest typowy dla drzew rosnących na wpół otwartej przestrzeni – ma krótki, masywny pień z nisko wyrastającymi ogromnymi konarami oraz szeroką koronę.

Lipa Szafera została zgłoszona do konkursu Drzewo Roku 2022 i zajęła trzecie miejsce (1934 głosy).

Pomiar obwodu dokonany w kwietniu 2023 r. dał wynik 872 cm zmierzony na wysokości 130 cm oraz 842 cm na wysokości 100 cm, który należy uznać za obowiązujący, zgodny z zasadami dendrometrii. Wysokość drzewa ok. 30 metrów, szacunkowy wiek ok. 350 lat.

Stan zdrowotny lipy należy uznać za zadowalający, mimo widocznych dziupli i mrowiska w przyziemiu.

W broniszowskim parku rosną jeszcze trzy drzewa uznane za pomniki przyrody – dwa dęby szypułkowe (515 i 446 cm) i jeszcze jedna lipa szerokolistna (650 cm). Pierwszy z pomnikowych dębów rośnie na łące obok Lipy Szafera, drugi wyżej, na krawędzi zadrzewienia.