Źródło rzeki Sopot w Husinach (gm. Krasnobród, lubelskie).

Charakterystyczne dla krawędziowej części roztocza są niewielkie wodospady, zwane tu szumami lub szypotami. Występują m.in. na przełomowych odcinkach Tanwi, Jelenia, Szumu oraz Sopotu. Ta ostatnia rzeka o długości 22,5 km wypływa z wierzchowiny Roztocza dwoma strumieniami: lewym z małego jeziora w Ciotuszy Nowej (ok. 285 m n.p.m.), prawym na wysokości ok. 295 m n.p.m. w pobliżu Husin (pow. zamojski, gm.Krasnobród), z małych jezior zasilanymi obfitymi źródłami, które są chronione jako pomnik przyrody nieożywionej. Źródlisko o powierzchni 2,52 ha w Husinach obejmuje działkę nr 924 (część – grunty pod wodą 1,47 ha, groble i tereny okalające zbiorniki wodne -1,06 ha). Pomnik przyrody znajduje się 30 m od drogi gminnej, obok niebiesko znakowanego Szlaku Centralnego oraz czarnego szlaku z Krasnobrodu do Nowin.

GPS N 50°29’34.9″ , E 23°11’06.5″

Źródlisko znajduje się u podnóża łagodnie nachylonego stoku, wypływy wód podziemnych tworzą dwie amfiteatralne nisze o średnicach 10 i 4 m i ekspozycji południowo – zachodniej. Charakteryzuje się szczelinowo – warstwowym sposobem wypływu wody, drenuje główny poziom wodonośny Roztocza, zbiornik górnokredowy. Warstwę wodonośną stanowią silnie uszczelinnione gezy mastrychtu. Wydajność źródeł jest zmienna: maksymalna – 232 dm³/s, minimalna – 39 dm³/s.

Woda ma odczyn słabo kwaśny lub słabo zasadowy (pH 7,04), mineralizację stosunkowo wysoką (379 mg/dm³) oraz stosunkowo wysoką twardość ogólną (4,6 mwal/l); w składzie jonowym dominują jony –HCO3 (246 mg/dm³) i Ca2+ (84 mg/dm³).

szczelina źródłowa potoku Sopotszczelina źródłowa rzeki Sopot

100 m za niszą źródłową Sopot tworzy już sporej wielkości strumień.

Wapienne skałki „Piekiełko” na wzgórzu Kamień (gm. Józefów, lubelskie).

Góra Kamień to jedno z wielu charakterystycznych dla Roztocza wzgórz ostańcowych, zbudowanych w partiach kulminacyjnych z mioceńskich wapieni. W części szczytowej wzgórza znajduje się zgrupowanie skałek o nazwie „Piekiełko”, chronione od 1961 r. jako pomnik przyrody nieożywionej. Najlepszym punktem wyjścia do odwiedzenia „Piekiełka” jest Stanisławów w gminie Józefów. Zanim jednak wejdziemy na właściwy szlak warto zobaczyć rosnące na zachodnim krańcu wsi dwa pomnikowe drzewa – lipę drobnolistną o obwodzie 548 cm i grab pospolity o obwodzie 290 cm. Chronione okazy rosną przy głównej drodze, w odległości 25 m od siebie, obok posesji nr 130 i 132.

GPS N 50°30’56.6″ , E 23°07’15.3″

Na górę Kamień prowadzi niebiesko znakowany szlak turystyczny oraz ścieżka dydaktyczna, dojazd/dojście ze Stanisławowa jest dobrze oznakowane drogowskazami.

W zasadzie do granicy lasu można dojechać samochodem, dalszą drogę (ok. 250 m) trzeba pokonać pieszo. Przy drodze na szczyt ustawiono tablice ścieżki dydaktycznej.

Na szczycie wzgórza, obok skałek, przygotowano miejsce do odpoczynku.

Przedmiotem ochrony jest duże nagromadzenie form skalnych: baszt, ambon, stołów skalnych utworzonych w skrzemionkowanych, mioceńskich wapieniach organodetrytycznych. Porowate wapienie na wskutek zamrozu uległy rozfragmentowaniu i przesuwały się na stromym stoku. Najwyższe skałki mają 4,5 – 5 m wysokości i 3 – 4 m długości.

Dzisiejszy wygląd „Piekiełka” jest po części wynikiem działalności kamieniołomu. W czasie okupacji Niemcy rozsadzali skały, próbując używać ich do budowy dróg.

Zamróz, mechaniczna i chemiczna (krasowa) działalność wody urzeźbiła powierzchnię niektórych skałek w nieregularne nabrzmienia i zagłębienia.

Wędrując dalej niebieskim szlakiem w kierunku Bełżca, po ok. 4 km dojdziemy do przysiółka Husiny, gdzie znajduje się źródło rzeki Sopot. Więcej na ten temat w następnym artykule.