Pomnikowy eratyk w miejscowości Dąbie (pow. kolski, wielkopolskie).

Głazy narzutowe to duże fragmenty skalne wyrwane z podłoża i przetransportowane w plejstocenie przez lądolód skandynawski. Mają różne rozmiary i kształty oraz pochodzą z różnych stron Półwyspu Skandynawskiego i niecki Bałtyku. Czasami się zdarza, że jest możliwe w miarę dokładne ustalenie obszaru macierzystego danego narzutniaka. Głazy takie nazywane są eratykami przewodnimi i stanowią zaledwie 10% wszystkich skandynawskich głazów narzutowych. Są łatwo rozpoznawalne dzięki składowi mineralnemu oraz charakterystycznej strukturze i teksturze. Opisywany w dzisiejszym artykule głaz buduje granit rapakiwi, którego wychodnie znajdują się na Wyspach
Alandzkich (północny Bałtyk). Zlokalizowany jest na terenie leśnym w miejscowości Dąbie (ok. 2,5 km na północ od centrum miasta), na trasie ścieżki edukacyjnej „Grabina”, której początek znajduje się obok leśniczówki (ul. Leśna 9).

tablica na początku ścieżki przyrodniczej Grabina

Wyznaczona przed laty ścieżka dydaktyczna trochę zarosła, oznakowanie miejscami znika, niemniej kierując się trochę intuicją, trochę mapką ze zdjęcia powyżej oraz kolejnymi tablicami po chwili dotrzemy do wiekowego dębu.

Dąb z Kapliczką

Na pniu tego drzewa o obwodzie ok. 500 cm zawieszono kapliczkę, stąd też lokalna nazwa – Dąb z Kapliczką. Drzewo w odziomkowej części jest niemal kompletnie spróchniałe, korona jest silnie zredukowana, mimo tego dąb zadziwia wolą życia. Na drzewie zawieszono stosowną tabliczkę, na tablicy ścieżki przyrodniczej również sugeruje się ochronę ustawową tego okazu, jednak dąb ten nie figuruje w oficjalnych wykazach pomników przyrody (?!). Więcej na temat tego drzewa w artykule Pawła Lenarta: „Dąb szypułkowy z kapliczką przy ścieżce przyrodniczo-leśnej w Dąbiu„.

pień Dębu z Kapliczkątablica na trasie ścieżki przyrodniczej Grabina

Tuż przy sędziwym dębie ścieżka zakręca i po ok. 150 m znajdujemy się przy ogromnym głazie.

GPS N 52°06′21.9″, E 18°48′39.2″

Głaz narzutowy przy ścieżce dydaktycznej Grabina

pomnikowy eratyk w gminie Dąbie

Głaz jest od 1997 r. chroniony w formie pomnika przyrody nieożywionej, potwierdzeniem tego faktu jest przymocowana do kołka stosowna tabliczka.

tabliczka przy pomnikowym głazie

Obwód pomnikowego wynosi ok. 12 m, wysokość głazu wynosi około 2 m, długość 4 m, a szerokość 3,5 m.

Głaz narzutowy w Uroczysku Grabina

Głaz narzutowy przy ścieżce dydaktycznej w Uroczysku Grabina

Materiałem budującym głaz jest alandzki granit rapakiwi; ze względu na unikalną strukturę jest jednym z najłatwiejszych do makroskopowego rozpoznania eratyków przewodnich. Charakteryzuje się dużymi (5 – 20 mm) kryształami skaleni o owalnym kształcie, otoczonych szarozieloną (przy świeżym rozłamie) lub białą obwódką plagioklazową (przy zwietrzałej powierzchni). Wiek skały to około 1,6 miliarda lat. Transport lodowy narzutniaka do obecnego miejsca wyniósł ok. 900 km.

powierzchnia granitu rapakiwi

zwietrzały granit rapakiwi

Pomnikowy głaz w Trupiance (gm. Lutomiersk, łódzkie).

Próba wskazania największego, pomnikowego głazu narzutowego w województwie łódzkim zderza się z pewnymi problemami. Z niemal idealnym kandydatem – olbrzymim „Głazem Mszczonowskim” o obwodzie 40 m związanych jest wiele niejasności: 1. Piaskowiec budujący głaz nie pochodzi ze Skandynawii – nie wiadomo więc czy mamy do czynienia z eratykiem, pseudoeratykiem, porwakiem czy nunatakiem? 2. Istnieją wątpliwości czy głaz jest objęty ochroną pomnikową. Z powyższych względów jako rekordowy wymienia się eratyk leżący niedaleko Trupianki. Wprawdzie jest on dużo mniejszy od tego w Zawadach, ale jego pochodzenie polodowcowe jest niezaprzeczalne. Trupianka to część wsi Orzechów (gm. Lutomiersk, pow. pabianicki, łódzkie); głaz leży na terenie leśnym, dokładnie 330 m na południe od budynku remizy strażackiej.

GPS N 51°49′07″ , E 19°07′43″

Obwód głazu wynosi 1060 cm, długość 3.4 m, szerokość 3.3 m, wysokość ponad 1.6 m. Eratyk został przytransportowany przez plejstoceński lądolód podczas zlodowacenia środkowopolskiego (zlodowacenie Warty, ok. 200 tys. lat temu).

Narzutniak w większej części porośnięty jest mchem, jego górna powierzchnia jest prawie płaska.

Materiałem budującym głaz jest grubokrystaliczny, różowy granit (rapakiwi), o kryształach skaleni osiągających wielkość kilku centymetrów.

Głaz w Trupiance został objęty ochroną pomnikową w lutym 1998 r. i jest jedynym pomnikiem przyrody nieożywionej w gminie Lutomiersk. Po obejrzeniu głazu warto wybrać się do odległego o 5 km Bełdowa (gm. Aleksandrów Łódzki). We wsi znajduje się jedno z najciekawszych w woj. łódzkim zgrupowań pomnikowych dębów oraz   wiązów. Więcej o Bełdowie w następnym artykule.