Łom pod kościołem Wszystkich Świętych w Szydłowie (pow. staszowski, świętokrzyskie).

Położony w południowo – wschodniej części województwa świętokrzyskiego niewielki Szydłów (pow. staszowski) to niekwestionowana perełka architektoniczna regionu. Miasteczko otoczone dobrze zachowanymi murami obronnymi posiada liczne zabytki: kościół farny pw. Świętego Władysława z XIV w., zamek królewski z XIV wieku (przebudowany w XVI w.) oraz późnorenesansową synagogę z XVI w. – najstarszą w województwie i jedną z najstarszych w Polsce żydowskich bożnic.

1. Mapa atrakcji turystycznych Szydłowa2. Mury obronne Szydłowa3. Synagoga w Szydłowie

Naprzeciw Bramy Krakowskiej, u wylotu ulicy Kazimierza Wielkiego, znajduje się najstarszy zabytek Szydłowa – kościół pw. Wszystkich Świętych. W jego wnętrzu odkryto pozostałości gotyckiej polichromii figuralnej z ok. 1370 roku. W sezonie świątynia udostępniana jest do zwiedzania po zakupie biletu w Punkcie Informacji Turystycznej.

4. Brama Krakowska w Szydłowie5. Kościół pw. Wszystkich Świętych w Szydłowie

U podnóża kościoła, od strony południowo – zachodniej, znajduje się nieczynny kamieniołom eksploatujący niegdyś wapienie. Wejście na teren wyrobiska (i dużego placu zabaw) znajduje się od strony ul. Kieleckiej.

6. Początek pomnikowego łomu w Szydłowie7. Początkowy fragment pomnikowego łomu w Szydłowie

Atrakcją początkowej części odkrywki są dwa obiekty jaskiniowe o nazwie Grota Szydły I oraz Grota Szydły II – poszerzone przez człowieka szczeliny krasowe. Grota Szydły I jest prostopadłościenną komorą o rozmiarach 5 x 3,5 m i wysokości do 2,5 m, do której wprowadza sztuczny otwór, a Grota Szydły II jest komorą o długości do 6 m, szerokości około 2,5 m i wysokości do 3 m. Spoglądając na ścianę skalną przy wejściu do groty można zauważyć wyraźne nachylenie poszczególnych warstw sedymentacyjnych (tzw. wielkoskalowe warstwowanie przekątne).

8. Grota Zbója Szydło w Szydłowie9. Grota Zbója Szydło w SzydłowieW dalszej części stanowiska widoczne są ściany byłego łomu wapieni, powstałych w neogenie, ok. 10 mln lat temu (sarmat). Są to skały zbudowane z pokruszonych wapiennych fragmentów (głównie organicznych: plech glonów z grupy krasnorostów i kolonii mszywiołów) o wielkości najczęściej ziarnek piasku, które tworzą warstwy o zróżnicowanej zwięzłości – strukturalnie to piaskowce wapienne.

10. Szydłów - ściana pomnikowego łomu

11. Szydłów - ściana pomnikowego łomu

12. Szydłów - ściana pomnikowego łomu

Widoczny w odsłonięciu kompleks jest wyraźnie trójdzielny. W dolnej części odnajdujemy kompleks okruchowych wapieni masywnych, w których czasami możemy dostrzec ślady poziomego warstwowania. Wyżej leży potężny kompleks o miąższości (grubości) przekraczającej 10 m wapieni o bardzo wyraźnym wielkoskalowym przekątnym warstwowaniu.

13. Szydłów - ściana pomnikowego łomu19. Szydłów - ściana pomnikowego łomu14. Szydłów - ściana pomnikowego łomu15. Szydłów - ściana pomnikowego łomu 16. Szydłów - autor przed ścianą pomnikowego łomu17. Szydłów - ściana łomu z niewielką jaskinią w spągu

Widoczne w środkowej części ściany łomu skały zbudowane są na przemian z grubo- lub drobniej ziarnistego materiału. Z uwagi na różnicę wielkości ziaren w poszczególnych warstwach, jak i różny stopień ich cementacji, następuje zróżnicowanie w ich odporności na erozję fizyczną i chemiczną. W efekcie warstewki te ulegają „wypreparowaniu” w procesach wietrzenia, co ułatwia śledzenie poszczególnych warstw w obrębie dużego odsłonięcia.

18. Szydłów - ściana pomnikowego łomu

20. Szydłów - ściana pomnikowego łomu

W górnej partii odsłonięcia można dostrzec liczne zaburzenia uławicenia, które powstały w okresie, kiedy osad nie był jeszcze całkowicie scementowany i ulegał zaburzeniem o charakterze plastycznym.

21. Zaburzenia uławicenia w górnej części ściany pomnikowego łomu w Szydłowie

Opisywane wyrobisko jest od 02.10.1987 r. chronione w formie pomnika przyrody nieożywionej. Jego wymiary to: długość – 100 m, szerokość – 20 m, wysokość: 10 – 20 m.

22. Szydłów - ściana łomu w jego końcowej części23. Szydłów - końcowy fragment pomnikowego łomu

Na końcu pomnikowego łomu znajdują się schody, którymi dostaniemy się na ulicę Kazimierza Wielkiego.

24. Schody do ul. Kazimierza Wielkiego w Szydłowie

Mioceńskie wapienie na zboczu Lasowej Góry (gm. Tereszpol, lubelskie).

16 mln lat temu (środkowy miocen) południową część Roztocza zalały wody Paratetydy – płytkiego i ciepłego morza. Początkowo na dnie tego morza osadzały się piaski, w późniejszym okresie (14- 13 mln lat temu) w przybrzeżnych strefach nastąpił bujny rozwój raf. Z nagromadzonych szkieletów wapiennych powstały wapienie rafowe obfitujące w skorupy ślimaków i małży, z obumarłych koloni krasnorostów z rodziny Lithotamnium powstały wapienie litotamniowe. W górnym miocenie (11 mln lat temu) morze wycofało się z obszaru Roztocza, a ruchy górotwórcze wydźwignęły ten obszar. Następnie intensywna erozja doprowadziła do powstania powierzchni zrównań. Poszerzanie się spękań na linii uskoków tektonicznych oraz tworząca się sieć głębokich dolin rzecznych przyczyniła się do powstania charakterystycznych dla strefy krawędziowej Roztocza „gór – świadków” – wzniesień ostańcowych o płaskich wierzchołkach i stromych stokach. Przykładem takiego wzgórza jest Lasowa Góra (324 m n.p.m.), zlokalizowana w sąsiedztwie Tereszpola (pow. biłgorajski, lubelskie). Szczytowe partie wzniesienia zbudowane są z wapieni rafowych charakteryzujących się dużą porowatością i siecią spękań ułatwiających przenikanie wody. Procesy krasowe oraz lód powodował fragmentację pokrywy wapiennej na mniejsze bloki, które osuwały się na stromych stokach.  W rezultacie na północnym i północno – zachodnim zboczu Lasowej Góry spotykane są liczne różnej wielkości bloki wapieni mioceńskich, które jako obrywy pochodzą z okolic szczytu, a obecnie znajdują się dużo niżej. Najokazalsza skałka chroniona jako pomnik przyrody nieożywionej leży na zboczu, pod okazałą czereśnią. Czereśnia i tablica stojąca obok widoczna jest z drogi Tereszpol – Szozdy (po prawej, wschodniej stronie).

GPS N 50°34’07.5″ , E 22°55’55.9″

Tereszpol - pomnikowa skałka pod czereśnią

Wysokość skałki to 2,5 m, długość ok. 4 m, objęta jest ochroną pomnikową od 1963 r. Obiekt schowany jest między krzewami, ponadto zarasta mchem. Stojąca obok tablica właściwie jest nieczytelna, obecnie stanowi tylko punkt orientacyjny.

Mniejsze odłamki skalne leżą porozrzucane na zboczu, niektóre schowane są w gęstwinie krzewów.

W rejestrze pomników przyrody województwa lubelskiego figurują jeszcze dwa skupiska wapiennych skałek na zboczu Lasowej Góry, obydwa o powierzchni 0,1 ha. Znajdują się bliżej wierzchołka, schowane w zagajniku.

Imponujące skałki z mioceńskich wapieni o nazwie „Piekiełko” znajdują się na wzgórzu Kamień k. Stanisławowa (gm. Józefów, pow. biłgorajski). Więcej o nich w następnym artykule.