Pomnikowy eratyk z Gardzka (gm. Strzelce Krajeńskie, lubuskie).

W znajdującej się w północno – wschodniej części województwa lubuskiego gminie Strzelce Krajeńskie znajdują się trzy pomniki reprezentujące przyrodę nieożywionej. Wspomniane obiekty to sporych rozmiarów głazy narzutowe – odłamki skalne pochodzące ze Skandynawii, przywleczone w plejstocenie przez lądolód. W dzisiejszym artykule zostanie opisany głaz leżący na skraju wsi Gardzko, po prawej stronie drogi prowadzącej z miasta Strzelce Krajeńskie do wsi Stare Kurowo.

GPS N 52°52′12.2″ , E 15°35′34.8″

Gardzko - otoczenie pomnikowego głazu

Paweł Lenart przy pomnikowym głazie w Gardzku

Eratyk wydobyto w 1912/1913 r. podczas budowy drogi powiatowej i ustawiono na jej poboczu w zachodnim krańcu wsi. Obecnie stoi na wydzielonej i wybrukowanej części chodnika, osłonięty od strony pól uprawnych krzewami głogu i rokitnika.

zdjęcie głazu z początku XX w.

Wymiary głazu to: obwód – 8,7 metra, wysokość 3,4 metra. Materiałem budującym eratyk jest gnejs biotytowy, szary, zmylonityzowany, różnoziarnisty. Na powierzchni narzutniaka widoczne są podłużne, miejscami koliste rysy.

Paweł Lenart przy pomnikowym eratyku w Gardzku

wycinek powierzchni pomnikowego eratyku z Gardzkazbliżenie pomnikowego głazu ze wsi GardzkoGardzko - rysy na pomnikowym głazieGardzko - powierzchnia pomnikowego eratyku.

Opisywany głaz został objęty ochroną pomnikową już w 1966 r. na mocy Decyzji nr 86/66 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 24 marca 1966 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody tworów przyrody ożywionej i nieożywionej. Aktualny akt prawny utrzymujący status pomnika przyrody nieożywionej to Rozporządzenie nr 46 Wojewody Lubuskiego z dnia 19 maja 2006 r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody.

Gardzko - pomnikowy eratykGardzko - pomnikowy głaz narzutowy

Do niedawna do eratyku przymocowana była tablica upamiętniająca stacjonowanie po drugiej wojnie światowej w tej okolicy wojsk radzieckich, z oczywistych względów została zdemontowana.

miejsce po tablicy na pomnikowym głazie w Gardzku

Pomnikowy eratyk z Drezdenka (pow. strzelecko – drezdenecki, lubuskie).

Głazy narzutowe (inaczej eratyki, narzutniaki) to duże odłamki skalne wyrwane z podłoża i przetransportowane w plejstocenie na odległość wielu kilometrów przez lądolód skandynawski. Podczas wycofywania i topnienia lodowca były deponowane wraz z drobniejszym materiałem skalnym, żwirem, piaskiem i gliną. Eratyki były wykorzystywane przez człowieka już przed pięcioma tysiącami lat – budowano z nich m.in. megalityczne grobowce, kamienne kręgi. Najstarsze kościoły północnej i środkowej Polski murowano z wykorzystaniem obrabianych głazów narzutowych. Dość często eratyki wykorzystywane były i są nadal jako pomniki lub cokoły, na których eksponuje się pamiątkowe tablice lub inskrypcje. Taką też rolę przypisano ogromnemu głazowi w Drezdenku – mieście położonym na północno – wschodnim krańcu województwa lubuskiego – został on wydobyty w drugiej dekadzie XX w. podczas budowy drogi do Krzyża i z właściwą inskrypcją ustawiono go na początku owej drogi.

głaz w 1929 r.

zdjęcie pochodzi ze strony Niemieckiego Centrum Dokumentacji Historii Sztuki

Po drugiej wojnie światowej gdy region znalazł się w granicach Rzeczpospolitej, niemiecki napisy częściowo zatarto a w ich miejsce zamontowano tablicę upamiętniającą 1000-lecie Państwa Polskiego oraz 20-lecie Polski Ludowej. Z tych względów nazywany był/jest Kamieniem Tysiąclecia.

głaz po drugiej wojnie światowej

W 2023 r. na głazie nie było już tablicy, a eratyk jest jedynie pomnikiem przyrody dokumentującym dotarcie na ten obszar lodowca skandynawskiego.

pomnikowy eratyk z Drezdenka

Opisywany narzutniak stoi w północnej części miasta, na skrzyżowaniu ulic Niepodległości i 29 Stycznia (Wschodniej), niedaleko mostu nad Notecią, naprzeciw firmy Victaulic Polska Sp. z o.o.

GPS N 52°50′54.5″ , E 15°50′08.7″

pomnikowy głaz na skrzyżowaniu ulic Niepodległości i 29 stycznia w Drezdenkupomnikowy narzutniak z Drezdenka

pomnikowy głaz narzutowy na skrzyżowaniu ulic Niepodległości i 29 stycznia w DrezdenkuDrezdenko - pomnikowy eratyk

Status pomnika przyrody uzyskał już w 1966 r. na mocy Decyzji nr 86/66 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 24 marca 1966 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody tworów przyrody ożywionej i nieożywionej. Obecnie obowiązującym aktem prawnym jest Rozporządzenie Nr 46 Wojewody Lubuskiego z dnia 19 maja 2006 r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody.

pomnikowy eratyk na skrzyżowaniu ulic Niepodległości i 29 stycznia w Drezdenku

Drezdenko - pomnikowy głaz

Pomnikowy narzutniak z Drezdenka mierzy w obwodzie 7,5 metra, wysokość głazu 4,0 metra, materiałem budującym jest różowo – szary granit, średnioziarnisty.

Drezdenko - pomnikowy głaz narzutowyDrezdenko - pomnikowy narzutniak

W odległości ok. 17 km od głazu z Drezdenka znajduje się inny pomnikowy eratyk o podobnych rozmiarach i zbliżonej historii. Obiekt zlokalizowany jest na skraju wsi Gardzko, w gminie Strzelce Krajeńskie i zostanie dokładnie opisany w kolejnym artykule.