(Edytowano 16.02.2025 r.) Miejsko – wiejska gmina Środa Śląska położona jest w centrum województwa dolnośląskiego, przy drodze krajowej nr 94, na odcinku Wrocław – Legnica. Gmina ma charakter typowo rolniczy – użytki rolne zajmują tu – 73%, a tereny leśne – 17%. Obszar opisywanej gminy jest bardzo ubogi pod względem ilości form ochrony przyrody (za to bogaty jest w zabytki architektoniczne). Na omawianym terenie nie występują rezerwaty, Parki Krajobrazowe, Parki Narodowe, Obszary Chronionego Krajobrazu, stanowiska dokumentacyjne i użytki ekologiczne. Do chronionych ustawowo walorów przyrodniczych gminy należy Obszar Natura 2000 „Łęgi Odrzańskie” oraz zaledwie 4 pomniki przyrody – dąb szypułkowy, cis pospolity, platan klonolistny i głaz narzutowy.
Pierwszy pomnikowy okaz rośnie w Środzie Śląskiej, przy ulicy Basztowej 1. Do dębu można trafić z ul. A. Mickiewicza spacerując wzdłuż średniowiecznych murów obronnych miasta.
Uchwała nr XII/88/24 Rady Miejskiej w Środzie Śląskiej z dnia 27 listopada 2024 r. zniosła ochronę pomnikową z tego drzewa. Powodem takiej decyzji miał być zły stan fitosanitarny oraz konieczność zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego.
GPS N 51°09′41.7″, E 16°35′36.1″
Pomnikowy egzemplarz mierzy w obwodzie 326 cm, wysokość drzewa 23 m. Dąb był objęty ochroną pomnikową od listopada 1992 r.
Pomnikowy dąb o nazwie „Bartek” rośnie na terenie leśnym (oddz. 129a Nadleśnictwa Miękinia) w pobliżu Szczepanowa, ok. 250 m na prawo (na wschód) od drogi prowadzącej ze Szczepanowa do wsi Brodno, Zakrzów. Aby do niego trafić należy maszerować leśnym duktem (za szlabanem) mającym początek ok. 30 m od znaku drogowego oznaczającego koniec Szczepanowa. Po 160 m za skrzyżowaniem leśnych dróg dalej prosto ok. 100 m i w prawo 50 m do widocznego już dębu rosnącego w lesie sosnowym.
GPS N 51°12′34.25″, E 16°37′11.46″
Według pomiaru dokonanego przez współtowarzysza wycieczki dendrologicznej – Pawła Lenarta (https://www.lenartpawel.pl/) – „Bartek” mierzy w obwodzie 586 cm (wg rejestru RDOŚ 594 cm), wysokość drzewa 34 metry.
„Bartek” ze Szczepanowa oprócz typowej tabliczki z godłem posiada drugą, świadczącą o pobraniu jego materiału genetycznego do przechowywania w Leśnym Banku Genów.
Drugie pomnikowe drzewo w gminie Środa Śląska – cis pospolity – znajduje się w miejscowości Cesarzowice, w ogrodzie przydomowym (posesja nr 77), przy zabudowaniach pofolwarcznych w zachodniej części wsi.
GPS N 51°06′23.2″, E 16°33′40.7″
Pomnikowy cis mierzy w obwodzie 155 cm, wysokość okazu 15 m.
Cesarzowicki cis jest jedynie przystawką do prawdziwej dendrologicznej uczty, jaką stanowi możliwość podziwiania rosnącego w pobliżu ogromnego platana klonolistnego o nazwie „Cesarz”.
Obwód tego kolosa wynosi 833 cm (na wysokości 130 cm), jednak prawidłowo wykonany pomiar powinien zostać wykonany na wysokości 0,8 m – tu mierzy w obwodzie 797,5 cm. Taki wynik stawia platana z Cesarzowic w pierwszej dziesiątce najokazalszych platanów w Polsce, na Dolnym Śląsku zajmuje drugą lokatę (tylko platan rosnący we wsi Budzicz w gminie Prusice jest grubszy – 920 cm). Na mocy Uchwały nr IX/34/24 Rady Miejskiej w Środzie Śląskiej z dnia 28 sierpnia 2024 r. w sprawie ustanowienia pomnika przyrody na terenie gminy Środa Śląska „Cesarz” wreszcie uzyskał status pomnika przyrody.
Obok „Cesarza” ustawiono niewielki głaz z tablicą opisującą to wspaniałe drzewo. Więcej zdjęć i dokładny opis „Cesarza” w artykule „Platan Cesarz z Cesarzowic wreszcie pomnikiem przyrody”
Całkiem niedawno pomnikiem przyrody został głaz narzutowy o nazwie „Chwalimir”. Głaz znajduje się na terenie leśnym administrowanym przez Nadleśnictwo Miękinia, Leśnictwo Chwalimierz, odział 322d, na działce leżącej w obrębie wsi Kulin 382/322.
GPS N 51°07’18.5” , E 16°37’28.9”
Wymiary głazu podane w Uchwale to: obwód – 9 m, średnica – 2,4-2,6 m i wysokość – 1 m. Materiałem budującym eratyk jest szwedzki granit pegmatytowy.
Więcej o pomnikowym eratyku w artykule „Głaz Chwalimir – nowy pomnik przyrody w gminie Środa Śląska„.
