eratyki | Pomniki przyrody

Przeważającą część pomników przyrody nieożywionej na obszarach nizinnych naszego kraju stanowią głazy narzutowe. To fragmenty skalne zwane eratykami lub narzutniakami przetransportowane w plejstocenie przez lodowiec z północnych terenów Europy odległych czasami nawet o kilkaset kilometrów. Te największe ze względu na walory naukowe, edukacyjne, estetyczne, czasem również kulturowe często chronione są w formie pomników przyrody. Dwa głazy ustawione w tzw. Parku Górnym w Dąbroszynie (gm. Witnica, pow. gorzowski, woj. lubuskie) zostały objęte ochroną pomnikową już w 1966 r. Można je odnaleźć przy jednej z alejek parkowych (oddz. 309 c Nadleśnictwa Dębno, Leśnictwo Kostrzyn) ok. 130 m na północ od narożnika cmentarza.

GPS N 52°37′05″ , E 14°42′01″

Przy głazach ustawiono tablicę opisującą pochodzenie głazów narzutowych oraz mniejszą tabliczkę typową dla pomników przyrody.

W okresie międzywojennym eratyki posiadały nazwy: Herta i Gerd, od imion dzieci ostatnich właścicieli dóbr dąbroszyńskich.

Wymiary pomnikowych głazów – obwód: 480 i 370 cm, wysokość: 220 i 175 cm. Materiałem budującym eratyki jest granit. Należy podejrzewać, że lokalizacja narzutniaków nie jest pierwotna, prawdopodobnie zostały ustawione jako element kompozycyjny rozległego parku krajobrazowego.

Na powierzchni jednego z głazów widoczne są równoległe rysy, mogły one powstać podczas transportu narzutniaka, gdy tarł o podłoże. Podobne formy powstają po zdeponowaniu głazu na przedpolu lodowca – w suchym i mroźnym klimacie następuje szlifowania wystających elementów skały przez wiejące z jednego kierunku strumienie wiatrowo-piaszczysto-śnieżne.

Pomniki przyrody ożywionej Dąbroszyna zostały opisane w poprzednim wpisie – zapraszam do lektury artykułu.

Głazy narzutowe, zwane również eratykami lub narzutniakami, to odłamki skalne pochodzące z odległej Skandynawii, przywleczone w plejstocenie przez lodowiec. Materiałem budującym eratyki są najczęściej granity, granitognejsy, gnejsy, migmatyty, porfiry lub kwarcyty, czyli skały cechujące się dużą wytrzymałością i odpornością na czynniki klimatyczne. Spotykane w Polsce narzutniaki mają różną wielkość – od niewielkich kamieni polnych do ogromnych bloków skalnych o objętości wielu metrów sześciennych. Te największe bardzo często obejmuje się ochroną jako pomniki przyrody nieożywionej. W rejestrze RDOŚ województwa lubuskiego figuruje 41 pojedynczych lub grupowych eratyków o statusie pomników przyrody. Sporo takich głazów znajduje się w Zielonej Górze – największym mieście w województwa lubuskiego. Bogatą kolekcję obejmującą ponad 40 okazów można podziwiać na skwerze w pobliżu budynków Uniwersytetu Zielonogórskiego, pomiędzy ulicami Szafrana i Podgórną.

Część głazów leży bezpośrednio na trawie, inne ustawiono na ceglanych cokołach. Eratyki są różnej wielkości (obwód największego przekracza 6 metrów) i prezentują szeroki skład mineralny.

Duży głaz o obwodzie 780 cm i wysokości 280 cm znajduje się przy ul. Kardynała Stefana Wyszyńskiego 22, na skwerze tuż przy parkingu marketu Aldi.

Głaz ten został wykopany pod koniec lat 70 – tych XX w. w czasie budowy „Osiedla Łużyckiego”. Materiałem budującym eratyk jest granit o różowych skaleniach.

Dwa pomnikowe głazy leżą w Parku Piastowskim rozciągającym się między ul. Festiwalową a Kilińskiego. Mniejszy jest pomnikiem poświęconym 70 – tej rocznicy powstania Towarzystwa Polskich Rzemieślników. Znajdziemy go w pobliżu pięknego, pomnikowego buka w odmianie zwisającej.