W artykule 40. Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. definiującej pomnik przyrody możemy wyczytać:

1. Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.
2. Na terenach niezabudowanych, jeżeli nie stanowi to zagrożenia dla ludzi
lub mienia, drzewa stanowiące pomniki przyrody podlegają ochronie aż do ich
samoistnego, całkowitego rozpadu.
3. Minister właściwy do spraw środowiska określi, w drodze rozporządzenia,
kryteria uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody,
kierując się potrzebą ochrony drzew i krzewów ze względu na ich wielkość, wiek,
pokrój i znaczenie historyczne, a odnośnie tworów przyrody nieożywionej – ze
względu na ich znaczenie naukowe, estetyczne i krajobrazowe.

Wreszcie po 13 latach od wejścia w życie tej Ustawy, Minister Środowiska J. Szyszko opublikował Rozporządzenie z dnia 4 grudnia 2017 r. w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody. Czytelnikowi nieobeznanemu w tym temacie należą się pewne wyjaśnienia. Do poprzednio obowiązujących ustaw o ochronie przyrody z roku 2001 i 1991 nigdy nie ogłoszono żadnych rozporządzeń dotyczących kryteriów przy powoływaniu pomników przyrody. Z formalnego punktu widzenia do chwili obecnej nie istniał żaden obowiązujący akt prawny opisujący dokładniej wymogi, jakie powinien mieć przyszły pomnik przyrody. Z braku innego dokumentu najczęściej kierowano się wytycznymi „Instrukcji o urządzaniu lasów w parkach narodowych i rezerwatach przyrody” z 1962 r.  Rozporządzenie z dnia 4 grudnia 2017 r. nareszcie załata wieloletnią lukę w prawie i ułatwi formalności przy składaniu wniosków w sprawie uchwalenia ochrony pomnikowej.

Poniżej Rozporządzenie zacytowane w całości:

Warszawa, dnia 12 grudnia 2017 r.
Poz. 2300
ROZPORZĄDZENIE
MINISTRA ŚRODOWISKA
z dnia 4 grudnia 2017 r.
w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody

Na podstawie art. 40 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2016 r. poz. 2134, z późn. zm.2)) zarządza się, co następuje:

§ 1. Kryteriami uznawania drzew za pomniki przyrody są:
1) obwód pnia nie mniejszy niż minimalny obwód pnia drzewa mierzony na wysokości 130 cm dla poszczególnych rodzajów i gatunków drzew, określony w załączniku do rozporządzenia, lub
2) wyróżnianie się wśród innych drzew tego samego rodzaju lub gatunku w skali kraju, województwa lub gminy, ze względu na obwód pnia, wysokość, szerokość korony, wiek, występowanie w skupiskach, w tym w alejach lub szpalerach, pokrój lub inne cechy morfologiczne, a także inne wyjątkowe walory przyrodnicze, naukowe, kulturowe, historyczne lub krajobrazowe.
§ 2. Kryterium uznawania krzewów za pomniki przyrody jest wyróżnianie się wśród innych krzewów tego samego rodzaju lub gatunku w skali kraju, województwa lub gminy, ze względu na wysokość, szerokość, wiek, występowanie w skupiskach, pokrój lub inne cechy morfologiczne, a także inne wyjątkowe walory przyrodnicze, naukowe, kulturowe, historyczne lub krajobrazowe.

§ 3. 1. Kryterium uznawania tworów przyrody nieożywionej za pomniki przyrody jest wyróżnianie się w skali kraju, województwa lub gminy wśród innych tworów przyrody nieożywionej tego samego typu ze względu na:
1) intensywność i formę koncentracji wypływu wody, właściwości fizykochemiczne wód, w tym występowanie wód mineralnych, lub zlokalizowanie wśród innych form geomorfologicznych – w przypadku źródeł;
2) wysokość – w przypadku wodospadów;
3) intensywność i formę koncentracji wypływu wody, otoczenie charakterystycznymi utworami skalnymi powstałymi z wytrącania się minerałów z wypływających wód lub zlokalizowanie wśród innych form geomorfologicznych – w przypadku wywierzysk;
4) skład petrograficzny – w przypadku skałek;
5) profil lub inne cechy geomorfologiczne – w przypadku jarów;
6) rozmiar, skład petrograficzny lub inne cechy geologiczne – w przypadku głazów narzutowych;
7) długość korytarzy, wielkość deniwelacji, występowanie innych form geomorfologicznych, w tym form krasowych – w przypadku jaskiń.

2. Kryterium uznawania tworów przyrody nieożywionej za pomniki przyrody może być także wyróżnianie się w skali kraju, województwa lub gminy wśród innych tworów przyrody nieożywionej tego samego typu, ze względu na wielkość, inne cechy morfologiczne lub strukturalne, występowanie w skupiskach, reprezentatywność, unikatowość, a także inne wyjątkowe walory przyrodnicze, naukowe, kulturowe, historyczne, krajobrazowe lub estetyczne.
§ 4. Do pomników przyrody ustanowionych przed dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia jego przepisów nie stosuje się.
§ 5. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 17 grudnia 2017 r.

Minister Środowiska: J. Szyszko

Załącznik do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 4 grudnia 2017 r. (poz. 2300)

1) Jeżeli drzewo na wysokości 130 cm posiada kilka pni – za obwód pnia drzewa przyjmuje się sumę obwodu pnia o największym obwodzie oraz połowy obwodów pozostałych pni.

Link do rozporządzenia tutaj.