Pomnikowe drzewa na cmentarzu żydowskim w Szczebrzeszynie (lubelskie).

Żydzi pojawili się w Szczebrzeszynie stosunkowo wcześnie, prawdopodobnie w II poł. XV w., pierwsza wzmianka o nich pochodzi z 1507 r. W roku 1584  wybudowano w mieście drewnianą synagogę – została spalona podczas Powstania Chmielnickiego i na jej miejscu wzniesiono nową, murowaną, w stylu renesansowym (ok. 1659 r.). Pochówki miejscowych żydów odbywały się na cmentarzu zlokalizowanym na wzgórzu (obecnie ul. Cmentarna), założonym w XVI w. Kirkut spełniał swoją rolę nieprzerwanie aż do II wojny światowej. W 1942 r. w Szczebrzeszynie miały miejsce masowe mordy ludzi o wyznaniu mojżeszowym. Część osób wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu, pozostałych Niemcy rozstrzelali w mieście lub na cmentarzu, ich ciała wrzucono do wykopanych wcześniej dołów i zasypano wapnem. Dla upamiętnienia tych tragicznych wydarzeń w 1991 r. ustawiono na terenie cmentarza pomnik.

Szczebrzeszyński kirkut należy do najstarszych w Polsce, zajmuje powierzchnię ok. 1,8 ha. Według szacunkowych danych na terenie cmentarza przetrwało około 2 tys. nagrobków w różnym stanie zachowania. Mimo szeregu akcji porządkowych przeprowadzonych w ostatnim czasie stan obiektu pozostawia wiele do życzenia. Po wycince samosiejek ostały się kilku centymetrowe odrosty, o które człowiek ciągle się potyka. Część cmentarza położona na zboczu latem przypomina dżunglę.

Cmentarz jest ogrodzony, wejście jest możliwe przez niezamykaną furtkę. Obok niej, na ścianie ogrodzenia wisi tablica.

Na terenie zabytkowego cmentarza rośnie wiele starych drzew. Ochroną pomnikową objęto tu 5 dębów szypułkowych o obwodach 270 – 520 cm oraz 4 wiązy pospolite o obwodach pni 520, 370, 300, 290 cm. Najgrubszy wiąz o oryginalnym pokroju rośnie tuż za furtką wejściową.

Znacznie mniejszy wiąz rośnie w pobliżu, przy alejce. Jako jedyny posiada na pniu tabliczkę „Pomnik Przyrody”.

Pozostałe drzewa pomnikowe są trudne do zweryfikowania ze względu na brak oznakowania i duże zachaszczenie dolnej części cmentarza. Można podejrzewać, że ochroną pomnikową objęto te najgrubsze dęby.

Lipa drobnolistna ze Szczebrzeszyna – Szperówki (pow. zamojski, lubelskie).

Większość Polaków kojarzy Szczebrzeszyn jedynie z wierszem J. Brzechwy pt. „Chrząszcz”. A szkoda, bo jest to pod względem turystycznym niezwykle interesujące miasto (pow. zamojski, lubelskie), o długiej i ciekawej historii (prawa miejskie od 1352 r.). Przez wieki współistnieli tu ze sobą przedstawiciele różnych kultur i religii: katolicy, żydzi, kalwini, bracia polscy, prawosławni. Zachowały się po nich zabytkowe budowle: kościół katolicki, cerkiew i synagoga. Obecnie miasto promuje się jako Stolica Języka Polskiego, a o wierszu Brzechwy przypominają ustawione w kilku miejscach pomniki grającego na skrzypcach świerszcza, m.in: w rynku (obok ratusza) oraz przy ul. Klukowskiego, naprzeciw młyna.

Na przedmieściu Szczebrzeszyna (Szperówka) rośnie jedna z najgrubszych w Polsce lip drobnolistnych. Drzewo chronione jako pomnik przyrody zlokalizowane jest po prawej stronie drogi nr 74, prowadzącej ze Szczebrzeszyna do Janowa Lubelskiego, ok. 5,8 km od centrum miasta.

GPS N 50°42’44.6″ , E 22°54’46.3″

Opisywana lipa charakteryzuje się okazałą, szeroką koroną, typową dla tego gatunku.

Drzewo posiada kilka ogromnych pni zrośniętych u podstawy. Utrudnia to wykonanie prawidłowego pomiaru obwodu. W dostępnych publikacjach pojawia się wymiar 880, 884, a nawet 890 cm. Obwód mierzony na wysokości 10 cm nad gruntem dochodzi do 985 cm. Wysokość drzewa wynosi ok. 22,5 m, szacunkowy wiek 350 lat.

Wg rankingu najgrubszych polskich drzew prowadzonym przez stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych, szczebrzeszyńska lipa drobnolistna zajmuje drugie w obrębie swego gatunku, ustępując miejsca tylko uszkodzonej lipie z Cielętnik (woj. śląskie).