Kopuła gipsowa na grodzisku w Wiślicy (pow. buski, świętokrzyskie).

Chociaż Wiślica jest jednym z najmniejszych miast w Polsce, stanowi największą atrakcję turystyczną regionu. Położona na Ponidziu, w powiecie buskim (woj. świętokrzyskie) może się pochwalić bardzo długą historią sięgającą IX w. i skrywa liczne zabytki skupione w niewielkim centrum. W krajobrazie miasteczka dominuje Bazylika kolegiacka Narodzenia Najświętszej Marii Panny – gotycki kościół wzniesiony w XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego.

Bazylika i Muzeum Archeologiczne w Wiślicy

W podziemiach świątyni znajdują się relikty dwóch poprzedzających ją kościołów oraz jeden z najcenniejszych zabytków polskiej sztuki romańskiej – tzw. Płyta Orantów.

Wiślica - Płyta Orantów

Na południowy – wschód od centrum miasta, na przedłużeniu ul. Kilińskiego, usytuowane jest średniowieczne grodzisko o kształcie zbliżonym do trójkąta. Na początku 2024 r. teren został zrewitalizowany, prace miały na celu zwiększenie atrakcyjności turystycznej stanowiska archeologicznego.

droga do grodziska w Wiślicytablica przy grodzisku w Wiślicy W zachodniej części wałów, tuż przy wejściu na teren grodu, znajduje się najlepiej wykształcona i czytelna kopuła gipsowa, jaką można obejrzeć na terenie Polski. Wysokość tej unikalnej struktury geologicznej wynosi 5 metrów, a długość przy podstawie 9,5 m. Była znana i opisywana przez geologów już w XIX w.

kopuła gipsowa będąca fragmentem wału grodziska w Wiślicykopuła gipsowa na grodzisku w Wiślicyprzekrój przez kopułę gipsową w Wiślicy

Wnętrze kopuły utworzone jest przez koncentrycznie ustawione warstwy gipsów szablastych o miąższości od kilkunastu do kilkudziesięciu centymetrów.

kopuła gipsowa w Wiślicy będąca pomnikiem przyrodypomnik przyrody nieożywionej - kopuła gipsowa w Wiślicy

W warstwach zewnętrznych można zaobserwować liczne i długie (do 60 cm), zabarwione na kolor miodowy kryształy gipsów szablastych, które są wygięte w kierunku na zewnątrz od szczytu kopuły.

kryształy (szable) gipsówkryształy gipsów szablastych w WiślicyWiślica - gipsy szablaste

Opisany twór geologiczny jest od 10 lutego 1987 r. chroniony jako pomnik przyrody nieożywionej.Wiślica - pomnikowa kopuła gipsowaWiślica - kopuła gipsowa na grodzisku

Wewnątrz wałów znajduje się druga kopuła o rozmiarze 10×15 metrów i wysokości 2,5 metra, inne znajdują się w pobliżu Rynku Solnego i na ul. Kilińskiego (tzw. Psia Górka).

Wychodnia gipsów krystalicznych w Busku – Zdroju (świętokrzyskie).

W północno – wschodniej części miasta Busko – Zdrój znajdują się dwa stanowiska geologiczne chronione jako pomniki przyrody nieożywionej. Pierwsze z nich to opisane w poprzednim artykule „Odsłonięcie geologiczne – Zimne Wody”, drugie znajduje się ok. 200 m na północ, na sąsiednim wzgórzu. Drogowskaz wskazujący usytuowanie pomnika przyrody znajduje się u podnóża pagórka.

ścieżka prowadząca do pomnika przyrody

Przy dobrej pogodzie, po wejściu na wzgórze, możemy podziwiać wspaniałe widoki.

widok ze wzgórza z pomnikową wychodnią gipsówJeżeli to nie piękne krajobrazy były głównym celem naszej wycieczki a chronione ustawowo geologiczne ciekawostki, to należy ścieżką zejść tuż poniżej szczytu. Na północno – zachodnim zboczu odsłania się próg skalny zbudowany z gipsów.

GPS N 50°28′56.3″ , E 20°44′00″

Busko - Zdrój - widok ogólny na wychodnię gipsówautor przy pomnikowej wychodni gipsów w Busku - Zdrojukrawędź wychodni gipsowej w Busku - Zdrojupomnikowa wychodnia gipsów szklicowych

Przedmiotem ochrony jest wychodnia skalna o długości ok. 12 metrów i ok. 4 metrów wysokości, zbudowana z gipsów wielkokrystalicznych, tzw. szklicowych.

Busko - Zdrój - pomnikowa wychodnia gipsówBusko - Zdrój - próg skalny zbudowany z gipsów wielkokrystalicznychBusko - Zdrój - próg skalny zbudowany z gipsówwychodnia skalna z gipsów szklicowych

Busko - Zdrój - pięknie wykształcone kryształy gipsu

Podziwiając tzw. „jaskółcze ogony” ciężko sobie wyobrazić, że jest to naturalna forma krystalizacji gipsów. Powstały one na dnie wysychającego, mioceńskiego morza ok. 14 mln lat temu.

kryształy gipsów w pomnikowej wychodnigipsy szklicowe w Busku - Zdrojukryształy gipsu typu jaskółcze ogonyjaskółcze ogony w Busku - Zdrojukryształy gipsów szklicowychkryształy gipsów w formie jaskółczych ogonówkrawędź wychodni gipsowejwykwity na kryształach gipsu

Opisana w artykule wychodnia gipsów jest chroniona w formie pomnika przyrody nieożywionej od 1987 r. Aktualnie obowiązująca podstawa prawna do jej ochrony to Rozporządzenie Nr 7/94 Wojewody Kieleckiego z dn. 4.08.1994 r. zmieniające zarządzenie w sprawie uznania za pomniki przyrody.