Pomnikowy eratyk w pobliżu wsi Ręczno (pow. piotrkowski, łódzkie).

Głazy narzutowe (eratyki) to okruchy skalne – niekiedy olbrzymich rozmiarów – przywleczone w plejstocenie przez lądolód ze Skandynawii. Ze względu na dużą wartość naukową i geoturystyczną większe głazy zwykle chronione są jako pomniki przyrody nieożywionej. Najwięcej pomnikowych narzutniaków występuje w północnych regionach Polski. Bardzo dużo jest również w woj. mazowieckim (169 szt. pojedynczych lub zgrupowań głazów) i wielkopolskim (96 szt.). Na tym tle bardzo blado prezentuje się woj. łódzkie – 13 pomnikowych głazów (czasami są to grupy eratyków) to niewiele, mając na względzie fakt, że w sąsiadującym od południa woj. świętokrzyskim jest ich 35 szt., a w woj. śląskim 25 szt. (wszystkie dane pochodzą z Rocznika Statystycznego GUS 2015 r.).

W dzisiejszym artykule opiszę głaz leżący na terenach leśnych, położonych na północ od wsi Ręczno (siedziba gminy). Aby trafić do pomnikowego narzutniaka należy w centrum wsi skręcić przy markecie „Dino” w kierunku ściany lasu. Pod lasem znajduje się Stacja Demontażu Pojazdów oraz tylna część miejscowego cmentarza. Dalej udajemy się piechotą wchodząc na drogę, która odchodzi od głównej (tą przyjechaliśmy) skośnie w lewo. Po ok. 850 m wyszukujemy po lewej stronie brzozę, z namalowaną strzałką i  literą „G”.

Przedzieramy się kilkanaście metrów przez krzaki i już mamy możliwość podziwiania dość okazałego głazu.

GPS N 51°12’04” , E 19°50’50”

Obwód pomnikowego głazu wynosi 750 cm, materiał z którego jest zbudowany to granit.

Status pomnika przyrody głaz uzyskał całkiem niedawno bo w 2013 r. W Uchwale nr XXIV/169/2013 Rady Gminy Ręczno z dnia 27 marca 2013 r. powołującej do ochrony pomnikowej ten eratyk jest mowa o jeszcze jednym, mniejszym głazie (obwód 300 cm) w tej lokalizacji. Niestety, nie są to jedyne nieścisłości w tym dokumencie.

Głaz Mszczonowski w Zawadach (pow. skierniewicki, łódzkie).

Drugi co do wielkości głaz narzutowy w Polsce znajduje się w miejscowości Zawady, w gminie Kowiesy, pow. skierniewicki (łódzkie). Głaz Mszczonowski leży po prawej stronie drogi ekspresowej S8 (odcinek Rawa Mazowiecka – Mszczonów), niedaleko zjazdu na Białą Rawską i Skierniewice (DK 70). Po zjechaniu z S8 na rondzie/rondach (od strony Wrocławia jedno, od Warszawy dwa) kierujemy na się na Białą Rawską i po 100 m w prawo w drogę oznakowaną jako wewnętrzna. Za zakrętem, tuż przed wiaduktem, skręcamy w lewo w drogę z betonowych płyt. Po 200 m szukamy ledwo widocznej ścieżki prowadzącej do kępy krzaków z kilkoma wyższymi drzewami.

Głaz Mszczonowski leży w zagłębieniu, otoczony szczelnie ciernistymi krzewami tarniny. W tym naturalnym żywopłocie wycięte są tylko dwie ścieżki, którymi możemy podejść do olbrzymiego narzutniaka.

Wielkość Głazu Mszczonowskiego sprawia olbrzymie wrażenie, jego przybliżone wymiary to: długość 15 m, szerokość 10 m, wysokość 3 m, obwód 40 m. Należy przy tym przyznać że głaz ze względu na swoje położenie jest wyjątkowo niefotogeniczny

Materiałem budującym Głaz Mszczonowski jest piaskowiec o lepiszczu krzemionkowym, śnieżno biały na świeżym przełamie. Wiek skały oceniono na mioceński (23,03 mln do 5,333 mln lat temu). Takie skały nie występują w Skandynawii, został więc wyrwany przez lodowiec z podłoża gdzieś po drodze (porwak lodowcowy). Miejsce macierzyste obecnie jest zagadką. Istnieją również przypuszczenia, że może być zakorzeniony w podłożu, czyli jest nunatakiem a nie głazem narzutowym.

Głaz został odkryty prawdopodobnie około 1926 roku. Dawniej opisywany eratyk był większy, w 1932 r. część głazu została odłupana i użyta do celów budowlanych i drogownictwa.

Widoczne na powierzchni głazu płytkie, podłużne zagłębienia opisywane są czasami jako rysy lodowcowe.

Na drzewie w pobliżu głazu przybita jest tablica (chyba z lat 70 – tych XX w.) informująca o ochronie pomnikowej głazu. Próżno jednak szukać tego eratyku w rejestrze pomników przyrody woj. łódzkiego. Być może jest to związane z chaosem po różnych zmianach administracyjnych albo doszło do dużej pomyłki.

W rejestrze łódzkiego RDOŚ jedyny pomnikowy głaz przypisany do gminy Kowiesy zbudowany jest z czerwonego granitu i posiada następujące wymiary: obwód 7.1 m, wysokość 1.1 m, długość 2.6 m, szerokość 1.6 m. Wprawdzie wskazana miejscowość to Zawady, jednak bliższa lokalizacja to „skraj lasu przy drodze Skierniewice – Bolimów” – to miejsce znajduje się w gminie Skierniewice. Rzeczywiście, głaz o takich parametrach leży po prawej stronie drogi DW 705 i jest dobrze widoczny na mapie Googla (nie ma go na liście skierniewickich pomników przyrody). Obydwa głazy dzieli 20 km w linii prostej lub 26 km jadąc drogami publicznymi. Który zatem głaz jest pomnikiem przyrody?