Wywierzyska w Strzemieszycach Wielkich (m. Dąbrowa Górnicza, śląskie).

Zgodnie z definicją wywierzysko to wydajny wypływ wody, która na obszarach krasowych najpierw znika w szczelinach skalnych, a następnie wypływa na powierzchnię w postaci sporego strumienia (lub małej rzeki) o dużym przepływie. Jedyne w województwie śląskim wywierzysko o statusie pomnika przyrody znajduje się w Dąbrowie Górniczej, w dzielnicy Strzemieszyce Wielkie, przy ul. Strzemieszyckiej, pomiędzy posesjami o nr 134 i 148. Ochroną objęto dwa akweny wodne wraz otuliną o powierzchni 1,3 ha.

GPS  N 50°18′23″, E 19°19′24″

Wywierzyska w Strzemieszycach Wielkich

Od strony ulicy miejsce oznaczono dużą tablicą, obecnie już mocno spłowiałą.

tablica przed pomnikiem przyrody w Strzemieszycach Wielkichtablica - pomnik przyrody Wywierzyska w Strzemieszycach Wielkich

Źródła wód wapniowo – magnezowych znajduje się na górnym stawie, na wysokości 290 m n.p.m. Obszar ich zasilania nie jest ustalony. Warstwę wodonośną stanowią skały węglanowe (wapienie i dolomity) triasu.

Wywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - roślinność górnego stawuWywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - wschodni brzeg górnego stawuWywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - wierzba rosnąca na brzegu górnego stawuWywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - górny stawWywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - fragment górnego stawu

Miejsca wypływu wód odznaczają się brakiem roślinności i znacznie jaśniejszym dnem. Wydajność źródeł to ok. 50 l/s. Mimo dużej przejrzystości i czystości woda nie nadaje się do picia, ze względu na obecność bakterii Coli.

Wywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - kaczki na górnym stawieWywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - jaśniejsze plamy oznaczające wypływ wodyWywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - widoczne wypływy na górnym stawie

Pomnik przyrody „Wywierzyska w Strzemieszycach Wielkich” utworzony został uchwałą Rady Miejskiej w maju 1996 r. Celem ich ochrony jest obszar wydajnych źródeł wraz z towarzyszącą im fauną źródliskową, jej najważniejsi przedstawiciele to m.in.: kiełż zdrojowy, wypławek kątogłowy, źródlarka karpacka, pstrąg potokowy.

Wywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - staw górny

Mnichem oraz przepustem wodnym pod groblą woda przedostaje się do dolnego stawu.

Wywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - mnich na stawie górnymWywierzysko w Strzemieszycach Wielkich - mnich na górnym stawieWywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - grobla między stawamiWywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - grobla i przepust wodnyWywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - przepust wodny między stawamiWywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - grobla między górnym a dolnym stawem

Dolny staw jest znacznie bardziej zarośnięty niż górny (zdjęcia przedstawiają stan z października 2021 r). Co ciekawe, rok wcześniej stawy były oczyszczane z roślinności.

Wywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - staw dolny od strony wschodniejWywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - dolny stawWywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - staw dolny

Przepust na dolnym stawie odprowadza wodę do pobliskiego strumienia o nazwie Bobrek (dopływ Białej Przemszy).

Wywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - mnich na dolnym stawieStrzemieszyce Wielkie - ciek odprowadzający wodę z wywierzysk do potoku Bobrek

Teren przy stawach jest przygotowany jako atrakcja turystyczna dla przyjezdnych i jako teren spacerowy dla mieszkańców. Dla aut utworzono parking, utwardzono część ścieżek, ustawiono ławki oraz przygotowano schody umożliwiające zejście do lustra wody. Do stawów przylega niewielki park z placem zabaw i siłownią na powietrzu.

Strzemieszyce Wielkie - teren parkowy przylegający do wywierzyskWywierzyska w Strzemieszycach Wielkich - schody do stawu

Na terenie Wywierzyska znajduje się przystanek Szlaku Kruszcowego – Płuczka Strzemieska. W XIX w. w tym miejscu przepłukiwane były rudy cynku, ołowiu i żelaza (galman).

tablica Szlaku Kruszcowego - Płuczka Strzemieska

Park przypałacowy w Stradomii Wierzchniej (gm. Syców, dolnośląskie).

Przed drugą wojną światową na terenie Dolnego Śląska istniało ok. 2000 budowli rezydencjonalnych. Można założyć, że zgodnie z ówczesną modą do większości z nich przylegało jakieś założenie parkowe. Zniszczenia wojenne, późniejsza grabież, podpalenia oraz wieloletnie zaniedbania w zabezpieczaniu zabytkowych obiektów doprowadziły do zagłady kilkaset pałaców. Los nie szczędził również podworskich parków – dzika wycinka i brak pielęgnacji skutkował często zanikiem cennych egzemplarzy drzew. W wielu przypadkach pozostawione bez specjalistycznej opieki parki porosły samosiejkami i obecnie w sezonie wegetacyjnym przypominają dżunglę. W celu ochrony lub zwrócenia uwagi na zachowany starodrzew, powoływano (i powołuje się obecnie) rosnące na terenie parków pomniki przyrody, najczęściej w formie pojedynczych okazów drzew, rzadziej ich zgrupowań. Unikatem w skali Dolnego Śląska jest objęcie ochroną pomnikową całego parku przypałacowego. Jedyny taki dolnośląski powierzchniowy pomnik przyrody znajduje się w Stradomii Wierzchniej, w gminie Syców (pow. oleśnicki).

pałac w Stradomii Wierzchniej

Barokowy pałac w Stradomii Wierzchniej wzniesiono w pierwszej połowie XVIII w. i przebudowywano w 1866 r. oraz 1880 r. Po wojnie zarządzał nim PGR, a od lat 90-tych XX w. należał do prywatnego właściciela. W 1999 r. w pałacu wybuchł pożar i od tej pory popada w coraz większą ruinę.

GPS N 51°16’17” , E 17°37’59”

pałac w Stradomii Wierzchniej - widok od strony parkupałac w Stradomii Wierzchniej - fragment elewacji

Od południa z pałacem sąsiadują zabudowania gospodarcze, będące częścią dawnego folwarku z gorzelnią.

Stradomia Wierzchnia - zabudowania folwarczne pałacu (gorzelnia)

Do pałacu przylega park krajobrazowy o powierzchni 3.13 ha, ograniczony zachodu polem uprawnym, od południa zabudową folwarczną, od wschodu ul. Parkową a od północy dużym stawem.

staw na skraju parku w Stradomii Wierzchniej

Założenie parkowe od 25.08.1982 r. posiada status powierzchniowego pomnika przyrody. W akcie prawnym powołującym obiekt do ochrony pomnikowej wspomniano o „wyjątkowo pięknych i starych drzewach, cennych gatunków oraz ciekawych formach nasadzeń„. Jeżeli taki stan zachowania rzeczywiście miał miejsce w tamtym czasie, to niewiele się z tego pozostało do chwili obecnej. Park jest mocno zaniedbany, zarośnięty samosiewami i nawet po sezonie wegetacyjnym trudny w eksploracji.

zarastający park w Stradomii Wierzchniejścieżka parkowa w Stradomii Wierzchniejfragment parku w Stradomii Wierzchniej

Do kompletu negatywnych wrażeń przyczynia się zaśmiecenie terenu, w szczególności w pobliżu zdewastowanej sceny i szkieletu jakiegoś zadaszenia.

szkielet zadaszenia w parku przypałacowym w Stradomii Wierzchniej

scena i fragment zadaszenia w parku przypałacowym w Stradomii Wierzchniej

Wraz z Pawłem Lenartem – wrocławskim treehunterem – podjęliśmy się próby odnalezienia sędziwych bądź egzotycznych okazów drzew. Niestety spotkało nas rozczarowanie, w całym drzewostanie parkowym tylko kilka egzemplarzy osiągnęło wymiary pomnikowe. To głównie cisy pospolite – najokazalszy rośnie w narożniku pałacu.

wiekowy cis w zarastającym parku w Stradomii Wierzchniej park w Stradomii Wierzchniej - pień okazałego cisapark w Stradomii Wierzchniej - pień okazałego cisa pospolitegocis rosnący przy pałacu w Stradomii Wierzchniejokazały cis rosnący w narożniku pałacu w Stradomii Wierzchniej

W pobliżu przypałacowego cisa, bliżej stawu, rośnie lipa drobnolistna o obwodzie ok. 400 cm, bujnie porośnięta bluszczem.

park w Stradomii Wierzchniej - lipa porośnięta bluszczem

park w Stradomii Wierzchniej - okazała lipa porośnięta bluszczempark w Stradomii Wierzchniej - okazała lipa porośnięta bluszczem

Godne uwagi są również graby pospolite, z których najgrubszy osiągnął 280 cm w obwodzie.

park w Stradomii Wierzchniej - Paweł Lenart przy okazałym grabie

park w Stradomii Wierzchniej - okazałe graby

park w Stradomii Wierzchniej - grupa wiekowych grabówokazałe graby w parku przypałacowym w Stradomii Wierzchniej

Monotonię w liściastym drzewostanie przełamują strzeliste świerki pospolite.

świerki z parku przypałacowego w Stradomii Wierzchniej

Podsumowując: argumenty które w latach 80-tych XX w. przemawiały za objęciem całego parku ochroną pomnikową straciły na aktualności. Obszar obecnie jest zdewastowany, zarośnięty samosiejkami, w zasadzie pozbawiony szczególnie cennych egzemplarzy drzew. Na terenie Dolnego Śląska znajduje się wiele innych parków zasługujących na taką formę ochrony pomnikowej. Wspaniałym przykładem założenia parkowego o statusie powierzchniowego pomnika przyrody jest „Park Miejski przy pl. Kościuszki w Lesznie„.

Park w Stradomii Wierzchniej opisał również Paweł Lenart – zapraszam do lektury artykułu.