Źródło spod Skałki w Zdowie (gm. Włodowice, śląskie)

W Zdowie – wsi leżącej na Wyżynie Krakowsko – Częstochowskiej – zlokalizowane są dwa z trzech pomników przyrody gminy Włodowice (pow. zawierciański, śląskie). Ochroną objęto tu wywierzyska krasowe – pierwsze z nich o nazwie „Zespół źródeł w Zdowie” opisałem w poprzednim artykule, drugie o nazwie „Źródło Spod Skałki” znajduje się przy drodze gruntowej będącej przedłużeniem ul. Źródlanej, przy czerwonym i niebieskim szlaku turystycznym.

GPS N 50°35′58.5″ , E 19°32′12.7″

Pomnik Przyrody - Źródło spod Skałki

Źródło spod Skałki w ZdowiePomnik przyrody nieożywionej - Źródło spod Skałki

Źródło wraz ze skałką spod której wypływa posiada status pomnika przyrody nieożywionej od 2004 r. Wywierzysko ma charakter okresowy, podobno nie było wypływu wody przez kilka lat, pojawiło się dopiero po obfitych opadach w maju 2010 r. Zdjęcia prezentują stan z października 2022 r., ze źródła nie wydobywała się woda, co znacznym stopniu zmniejszało atrakcyjność pomnikowego geostanowiska.

Zdów - Źródło spod Skałki

Według danych z 05. 2000 r. wydajność źródła wynosiła 10 – 50 l/s, mineralizacja ogólna 180-439 mg/l. Woda wypływała z widocznej na zdjęciu poniżej szczeliny między skałami, przelewała się przez drogę i spływała do pobliskiego potoku Białka.

szczelina spod której wydobywa się woda

Pomnik przyrody został prawidłowo oznakowany dużą tablicą oraz niewielką tabliczką przybitą do drewnianego kołka – ta jednak posiada kod QR z nieaktywnym linkiem.

tablica przy pomnikowym źródletablica - Pomnik Przyrody - Źródło spod Skałki

tabliczka przy pomnikowym źródle

Trzecim pomnikiem przyrody w gminie Włodowice są Skały Rzędkowickie, będą one tematem kolejnego artykułu.

Źródło Tarnówki (Dzdzenicy) w Domaniewicach (gm. Wolbrom, małopolskie).

Zgodnie z definicją źródła są to naturalne, skoncentrowane, samoczynne wypływy wód podziemnych na powierzchnię terenu. W Polsce występują we wszystkich regionach geograficznych, jednak najliczniej na obszarach wyżynnych i górskich, zbudowanych ze skał węglanowych. Źródła, w odczuciu społecznym, dostarczają wody wysokiej jakości, określenie „woda źródlana” stanowi często synonim wody czystej, czasem wręcz uzdrawiającej. Z tego tytułu od zawsze istniała naturalna potrzeba ochrony źródeł, ujęć wodnych, studni itp. Obowiązująca obecnie Ustawa o ochronie przyrody z 2004 r. (oraz poprzednia z 1991 r.) dopuszcza ochronę źródeł w formie pomnika przyrody. Na obszarze Wyżyny Krakowsko – Częstochowskiej znajduje się wiele krynic objętych ochroną pomnikową, w samym powiecie olkuskim istnieje 6 pomnikowych źródeł. Jednym z najlepiej zachowanych naturalnych wypływów wód podziemnych na całym obszarze Jury jest stanowisko w Czarnym Lesie, na terenie wsi Domaniewice. Aby do niego trafić należy we wschodniej części Domaniewic skręcić w drogę oznaczoną na skrzyżowaniu drogowskazem „Dolina Wodącej”, po ok. 2,2 km jazdy w kierunku północnym docieramy na skraj lasu, tam w prawo i po 100 m znajdziemy miejsce odpoczynku z tablicą informacyjną.

GPS  N 50°24′50.7″, E 19°40′11.2″

miejsce odpoczynku przy źródle Tarnówkitablica przy źródle Tarnówki

Kilka metrów dalej przygotowano schody z barierką ułatwiające zejście do niszy źródłowej.

źródło potoku Tarnówka pomnik przyrody nieożywionej - źródło Tarnówkiźródło potoku Dzdzenicapomnikowe źródło potoku Tarnówkanisza źródliskowa potoku Dzdzenica

Z niszy wypływa woda o temperaturze 8 – 9°C, mineralizacja 300 mg/l, pH 7,4; wydajność źródła 10 – 25 l/s. Warstwę wodonośną stanowią górnojurajskie wapienie skaliste (malm).

nisza źródłowa potoku Tarnówkaźródło Tarnówki - miejsce wypływu wody

W wodach źródlanych skupia się duża populacja zimnolubnych form organizmów reliktowych o nazwie wypławek alpejski.

tablica przy źródle Dzdzenicy

Tarnówka (Sączenica, Dzdzenica, Struga z pod Domaniewic) jest potokiem o długości 13 km; w miejscowości Golczowice wpada do Białej Przemszy, ta łączy się z Czarną Przemszą tworząc Przemszę, która jest dopływem Wisły.

potok Tarnówka dwa metry poniżej źródłapotok Tarnówka (Dzdzenica)